Ülkemiz su fakirlik indeksinde 147 ülke arasında 78 incidir. Kişi başına su potansiyeli 1550 m³/yıl iken, 2030 yılında 1000 m³/yıla düşeceği öngörülmektedir. Günümüzde kullanım suyuna ulaşım çok zorlaştı. Bizim gibi su fakiri ülkelerin, her kullanılabilir suyu değerlendirmesi ve kullanıma sunması gerekmektedir.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Türkiye Geneli Yıllık Alansal Yağış Miktarı verilerine göre metrekare başına yağmur miktarı, 2000’li yıllarda ortalama 550mm/m², 2010’lu yıllarda ortalama 600mm/m² gerçekleşmişken, 2020 sonrasında 500mm/m²’lere kadar düşmüştür.
Ege Bölgesi, Karadeniz ve Marmara Bölgeler inden sonra ülkemizin en çok yağış alan bölgesi olsa da toprak ve kullanım için yeterli su bulunmamaktadır. İzmir ve Manisa’da kullanım suyu için 500 metrelere kadar inen artezyenler açılmakta, içme suyu şehir merkezlerinden çok uzak noktalardan yerleşim yerlerine ulaştırılmaktadır.
Bina çatılarına yağan yağmur suları insanların birçok ihtiyacını giderebilir. Çatılar sokaklara göre çok daha temiz olduğu için filtrasyon ihtiyacı daha az, yatırım maliyetleri de çok daha düşüktür. Bina çatıları formları gereği geniş alanlar kaplar. Bölgemizde, çatı alanı 250m² olan bir binada kayıplar dikkate alınmazsa teorik olarak 125m³/yıl yağmur suyu toplanabilir. Bu makalede, binalarda yağmur suyunun nasıl toplanacağı ve nerelerde kullanılabileceğine değinilecektir.
Binalarda 2 farklı tasarımda yağmur hasatı yapılabilir.
1- Tek Depolu Yağmur Hasatı Tasarımı
Bu uygulamada sadece 1 adet ana yağmur suyu deposu bulunur. Bu depolar, ilgili belediyesinin yönetmeliği (yoksa İZSU İmar Yönetmeliği referans alınabilir), kullanıcı sayısı ve beklenen yağmur suyuna göre 5 m³’den 20 m³’e kadar çıkabilir. Yağmur oluklarının tamamı bu yağmur suyu deposuna bağlanır. Depo gir işinde kaba ve ince pisliklerin tutulabileceği bir filtre konumlandırılmalıdır. Deponun en üst noktasına yeterince büyük bir taşkan, en alt noktasına da vanalı tahliye çıkışı konulup, bu çıkışlar kanalizasyona bağlanmalıdır. Depodan bütün dairelere gri su hattı döşenerek dairelerin yağmur suyu kullanımı pompayla sağlanır. Pompa, kullanım ihtiyacı ve basma yüksekliği dikkate alınıp seçilmelidir. Bu tasarım, eski binalarda masraflı olsa da yeni binalar baştan bu şekilde projelendir ilebilir. Kamu binaları, alışveriş merkezleri, fabrikalar gibi çok büyük çatı alanına sahip yapılarda bu depolar 100m³’e kadar çıkabilmektedir.
2- Birincil ve İkincil Depolu Yağmur Hasatı Tasarımı
Bu tasarımda, şematik gösterimden de anlaşılacağı üzere, çatı suları önce balkonlarda konumlandırılacak birincil depolarda, artan sularda bahçelerde konumlandırılacak ikincil depolarda tutulacaktır. Birincil depo suları; ihtiyaca göre çamaşır makinelerinde, tuvalet rezervuarlarında, balkon yıkama ve çiçek sulamada kullanılabilirken, ikincil depolarda biriktirilen sular; yeşil alan sulamalarında, araç yıkamalarda ve diğer temizlik işlerinde kullanılabilir. Depolara fazla gelen sular taşkan yapısı ile yağmur suyu kanallarına aktarılır.
Birincil Depolar; Balkonların taşıma kapasitesine göre 100 lt’den 500 lt’ye kadar yapılabilir. Depo seçiminde balkonların statik yük hesaplamalarına bakılması gerekir. Kullanım yerine göre pompalı ya da pompasız tasarlanabilir. Ara daireler, üst katlarda filtreden geçmeyen sular filtrelenerek kullanabilir.
Birincil Depolara Örnek
İkincil Depolar; Bahçelerde, bodrumlarda, binalara yakın alanlarda konumlandırılmalıdır. Bahçenin büyüklüğüne ve ihtiyaca göre depolar 3m³’den 10m³’e kadar seçilebilir. Tankın pozisyonuna ( yerüstü veya yeraltı olabilir) göre pompalı ve pompasız tasarlanabilir. Tank hacmi, ilgili belediyesinin yönetmeliği (yoksa İZSU İmar Yönetmeliği referans alınabilir), bölgedeki yağmur yağış miktarı ve çatı alanı dikkate alınarak hesaplanır.
İkincil Depolara Örnek, Yerüstü ve Yeraltı Depolar
Su depoları, güneş görmemeli ve UV ışınlara karşı dayanıklı malzemeden olmalıdır. İçinin temizlenebilmesi ve müdahaleler için açılıp kapatılabilir adam giriş delikleri (menol kapağı) ve şebeke suyu tesisatının bağlı olması gerekir. Depoların en üst noktasında taşkan çıkışı, en alt noktasında da tahliye çıkışı olmalı, tahliye çıkışları üzerine vana konulmalıdır. Cazibeli kullanımlarda pompa gerekmese de, WC, çamaşır makinesi gibi tazyik isteyen kullanımlar iç in şamandıralı elektrikli pompa olmalıdır. Depoda su olmadığında bu sistemlerin şebeke suyu ile çalışabilmesi için şamandıradan görev alan selenoit vana kullanılmalıdır. Ayrıca, suyun kullanım yerine göre ilave dezenfeksiyon (klorlama, ozonla dezenfeksiyon gibi) düzenekleri sisteme ilave edilebilir. Depolar, her yıl yağmur sezonunun bitiminde boşaldıktan sonra temizlenmelidir.
Filtreler, yaprak gibi çatılarda olması beklenen katı pislikler ile kum gibi çökebilen pislikleri tutmaya uygun olmalıdır. Sistemin tıkanmaması için filtreler periyodik olarak temizlenmelidir. Filtre geçirgenliği kullanıcının temiz su isteğine göre arttırılıp azaltılabilir.
Filtre Örnekleri
Tesisatta kullanılan tüm elektrik aksamının (pompalar, selenoit vanalar, şamandıralar vb.) enerji ihtiyacı binanın üzerine konumlandırılacak güneş panelleri ile sağlanabilir.
Yağmur suyu kullanımında dikkat edilmesi gereken en önemli husus, gri su hatları; tuvalet rezervuarları, çamaşır makineleri ve balkonlara bağlanmalı, hijyenin önemli olduğu, mutfak, banyo, lavabo gibi yerlere bağlanmamalıdır. Bina sakinlerinin bu hususu iyi bilmeleri ve yağmur sularını küçük çocukların kullanımından uzak tutmaları gerekir.
Büyükşehir belediyelerinde, binalarda yağmur hasatı ile ilgili yeni düzenlemeler yapılmaktadır. Örneğin, İzmir Büyükşehir Belediyesi İmar Yönetmeliğinde yakın zamanda yapılan bir düzenleme ile 1.000 m²’nin üzerindeki parsellerde yağmur suyu hasatı, 60.000 m²’nin üzerindeki parsellerde yeşil çatı uygulaması zorunlu hale getirilmiştir.
Bölgemizde yağışların yoğun olduğu 4-5 ayda, yağmur suyu kullanımı ile şebeke suyu tüketimi dairelerde 1/3 oranında düşürülebilirken, bahçelerde kullanımın tamamı yağmur sularından karşılanabilir. İçme suyuna ulaşmanın her geçen gün daha da zorlaştığı ülkemizde yağmur suyu kullanımının yaygınlaştırılması şarttır ve teşvik edilmesi gerekir.
Kaynaklar;
Çevre Mühendisleri Odası İzmir Şubesi 2023 Su Raporu
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı, Meteoroloji Genel Müdürlüğü, 2023 Yılı Yağış Değerlendirmesi Raporu
BÜLTEN YAYIN KOMİSYONU SORUMLU YÖNETİM KURULU ÜYELERİ
Burcu Başpişirici
YAYINA HAZIRLAYAN
Orhan Bilikvar
YAYIN TARİHİ
5 KASIM 2024
YÖNETİM YERİ
MMO Tepekule Kongre ve Sergi Merkezi Anadolu Cad. No: 40 K: M2 Bayraklı - İZMİR Tel: (232) 462 33 33 Faks: (232) 486 20 60 www.mmo.org.tr/izmir
Yerel Süreli Yayın
MMO İzmir Şube yayın organı MMO üyelerine ücretsiz gönderilir. Gönderilen yazıların yayınlanıp yayınlanmamasına, TMMOB Makina Mühendisleri Odası İzmir Şubesi Yönetim Kurulu karar verir. Yayımlanan yazılardaki sorumluluk yazarlarına ilan ve reklamlardaki sorumluluk ilanı veren kişi veya kuruluşa aittir. Bülten’e gönderilen çeviri yazıların kaynağı mutlaka belirtilir. Gönderilen yazılar, yazarlarına geri verilmez.
Bu web sitesi çerez kullanmaktadır
Sitemizin çalışması için gerekli olan çerezleri kullanıyoruz. Siteyi kullanmaya devam ederek bunları kabul etmiş olursunuz.