Prometheus’un Ateşi

Mitolojik hikayeleri severim. Bunlar hayatın derin anlamlarını ve alınacak dersleri açıklayan hikayelerdir. Gerçeklerle fanteziler arasında neyin ne olduğu çok fark edilemeyen, her ne kadar ölümsüz tanrılardan bahsedilse de aslında tamamen insana özgü, insan ilişkilerinden bahsedildiği söylenebilir. Tanrıların sevgisini, kıskançlığını, acımasızlığını, bencilliğini yani aşk, nefret, intikam ne ararsanız bulabilirsiniz bu hikayelerde.

Titan Prometheus’un hikayesini bilir misiniz?

Hikayeye göre Prometheus ateşi Olimpos tanrılardan çalarak insanlara hediye eder. Bu sayede bilgi, teknoloji ve aydınlanmanın sembolü olan ateşi insanlığa vererek uygarlığı sunmuş olur.

Prometheus bu ihaneti nedeniyle tanrıların kralı Zeus tarafından ağır bir

cezaya çarptırılır. Bundan sonraki yaşamını bir dağın tepesinde, kırılmaz zincirlerle bağlanmış olarak geçirecektir ve bir kartal her sabah onu ziyaret edecek, onun kara ciğerini yiyecek ve her gece, Prometheus’un ciğeri, ertesi sabah çekeceği yeni işkenceler için yeniden büyüyüp gelişecektir (eski Yunan’da karaciğerin insan duygularının merkezi olduğu düşünülür).

Sizce, insanlığın ilerlemesi adına sonsuza kadar acı çekmeyi göze alan erdemli bir isyankâr olan Prometheus ateşi insanlara vererek iyilik mi kötülük mü yapmıştır?

Başka bir deyişle ateş iyi midir kötü müdür?

Bence ateşin bulunması -aslında kontrol edilmesi desem daha doğru olacaktır- medeniyetin gelişmesinde önemli dönüm noktalarından birisidir. Ateş, ısıtma, yemek pişirme, yeni araçlar ve malzemeler yapma ve tehlikeleri uzak tutma araçları sağladı. Ateş ile ısındık, aydınlandık, pişirdik, korunduk, değiştirdik. Böylece kontrollü ateş kullanımı insan evrimindeki en önemli teknoloji oldu.

Ateş aynı zaman da yakar, can alır, büyük yıkımlara, kayıplara da sebep olabilir. Bir taraftan Isıtarak can verirken yakarak da can alır.

Yapay zekayı da bu hikayedeki ateşe benzetiyorum. Yapay Zeka, insanlık için hem büyük fırsat hem de büyük riskler taşımakta. Tamamen ne istediğimize bağlı, iyilik için mi kullanacağız yoksa kötülük için mi?

Her şey aslında bir basit bir soruyla başlıyor: Makinalar düşünebilir mi? İngiliz Matematikçi Alan Turing 1950’de şu soruyla yola çıkmış:

“İnsanlar, sorunları çözmek ve kararlar almak için mevcut bilgileri ve akıllarını kullanır, Neden Makinalar da aynı şeyi yapamasın? ”

1950’lerde başlayan Yapay Zeka macerası önceleri emekleyerek olsa da daha sonra ayağa kalkıp yürüme evrelerini çoktan aşıp bugün hızlıca koşarak farkında olsak da olmasak da hayatımızın bir parçası oldu ve her geçen gün daha büyük bir parçası olmaya devam ediyor.

Artık bu teknolojileri görmezden geldiğimiz bir dünyada işlev göremeyiz. Çalışmalarımızı, mevzuatımızı ve politikalarımızı buna göre güncellememiz gerekiyor.

Konumuz Yapay Zeka ve dijitalleşme alanında hızla gerçekleşen gelişmelerin işçi sağlığı ve güvenliği çalışmalarına katkısı nedir? Neler olabilir?

Yapay Zeka ve dijital uygulamalar kullanılarak komisyonumuzun çalışma alanı olan işçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili pek çok şey yapılabilir. Kazalar önlenebilir, tehlikeli maruziyetler azaltılabilir, sağlık ve güvenlik açısından çalışma koşullarında iyileştirme sağlanabilir.

İşçilerin güvenliğini arttırmak, sağlığını koruyabilmek, iş kazalarını önlemek için yapılabilecek çalışmaları kısaca özetlersek:

1. Tehlike Tespiti ve Önleyici Uyarılar

Bilgisayarla Görü (Computer Vision): Kameralarla entegre çalışan Yapay Zeka sistemleri, çalışanların KKD (kişisel koruyucu donanım) kullanıp kullanmadığını (baret, yelek, gözlük vb.) analiz edebilir. Eksik donanım tespiti durumunda uyarı verebilir.

Görüntü Analizi ile Tehlike Tespiti: Güvenlik sınırlarının ihlali, düşme riski olan yerlerde bulunma, duman veya yangın gibi tehlikelerin görsel analizlerle tespiti yapılabilir.

2. Veri Analizi ile Risk Değerlendirmesi

İş Kazası Verileri Üzerinden Öngörü Modelleri: Daha önceki kazalar, ramak kala (near-miss) olayları ve üretim verileri kullanılarak riskli alanlar veya zamanlar tahmin edilebilir.

Makina Öğrenimi Algoritmaları: İş kazalarının ortak nedenlerini ortaya çıkararak proaktif önlemler alınması sağlanabilir.

3. Giyilebilir Teknolojiler ve IoT (nesnelerin interneti) ile İzleme

Yapay Zeka Destekli Giyilebilir Sensörler: Çalışanların kalp atış hızı, sıcaklık, konum ve hareket verileri analiz edilerek aşırı yorgunluk, stres ya da tehlikeli durumlar tespit edebilir.

IoT Entegrasyonu: Giyilebilir cihazlar, makinalar ve çevresel sensörlerle entegre olarak gerçek zamanlı veri akışı sağlar. Yapay zeka bu verileri analiz ederek potansiyel tehlikeleri tahmin edebilir.

4. Otonom Sistemler ve Robotlar

Tehlikeli İşler İçin Robotlar: Patlayıcı madde taşıma, yüksek ısıda çalışma gibi riskli görevler otonom robotlarla yapılabilir.

Yapay Zeka Destekli Drone’lar: Büyük inşaat sahalarında yüksekten düşme gibi riskleri azaltmak için denetim ve gözlem amaçlı kullanılabilir.

5. Eğitim ve Simülasyon Sistemleri

Sanal Gerçeklik (VR) + Yapay Zeka: Yapay Zeka destekli sanal eğitim ortamları ile çalışanlara gerçekçi senaryolar üzerinden eğitim verilebilir. Katılımcının tepkileri analiz edilerek kişiselleştirilmiş eğitim sunulabilir.

6. Yapay Zeka Destekli Denetim ve Raporlama

Otomatik Denetim Raporları: Sahadan gelen verilerle Yapay Zeka sistemleri, günlük/haftalık İSG raporlarını otomatik olarak oluşturabilir.

Yasal Uyumluluk Analizi: Yönetmeliklere uyumu kontrol eden algoritmalar, eksiklikleri tespit ederek yönetime bildirebilir.

Adaptif Eğitim Sistemleri: Çalışanların geçmiş performansına göre eğitim içeriği Yapay Zeka tarafından uyarlanabilir.

Bunlar ve benzeri uygulamalar sayesinde iş yerlerinde kazalarının azaltılması hatta üretkenliğin artması ve yasal yükümlülüklerin daha etkin şekilde yerine getirilmesi mümkün hale gelebilir.

MMO İzmir Şubesi İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Komisyonu olarak 8 Mayıs 2025 tarihinde bir etkinlik düzenledik. Amacımız, Yapay Zeka ve dijital uygulamaların İşçi Sağlığı ve Güvenliğine etkilerini farklı yönleriyle ele alarak gelişmeler hakkında bilgi paylaşımını sağlamak için tüm paydaşların bir araya gelmesi oldu. Bu nedenle de etkinliğimizin adını 1. İzmir İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Paylaşımları olarak belirledik.

Etkinliğimizde Yapay Zeka destekli izleme sistemleri, dijital dönüşüm süreçleri ve yeni nesil eğitim yöntemlerinin İşçi Sağlığı ve İş Güvenliğine etkileri farklı yönleriyle ele alındı. Alanında uzman davetli konuşmacıların katıldığı sunumlarda, teknolojik gelişmelerin güvenli ve sürdürülebilir çalışma ortamlarının oluşturulmasındaki rolü tartışıldı. Yoğun katılımın olduğu ilgiyle izlenen etkinliğimizi katılımcıların talebiyle önümüzdeki yıllarda da tekrarlamaya karar verip, çalışmalara hızla başladık.

Etkinliğimizin video kayıtlarını MMO İzmir şubesinin Youtube kanalından izleyebilirsiniz (https://www.youtube.com/@MMOizmirsubesi).

Tüm bu faydalarının yanında, veri gizliliği ve güvenliliğinin sağlanamaması, etik ve yasal sınırların aşılma ihtimali gibi sakıncalı konulara da dikkat edilmesi gerekir.

Aslında Yapay zekayla olan ilişkimizin nasıl olacağını biz şekillendireceğiz. Bu ilişkinin nasıl şekilleneceği, büyük ölçüde bizim Yapay Zeka’yı nasıl tasarladığımıza, düzenlediğimize ve kullandığımıza bağlı olacak.

Her zaman Prometheus’un ateşini aklımızdan çıkartmamamızda fayda var.

Ateş ısıtarak can verir, yakarak can alır.