Uzaktan Çalışma ve İSİG

Son yıllarda dijital dönüşümün hız kazanması, iş dünyasında esnek çalışma modellerinin –özellikle uzaktan çalışma düzenlemelerinin– yaygınlaşmasına zemin hazırlamıştır. Uzaktan çalışma, teknolojik altyapıların gelişmesiyle birlikte çalışanların iş yerinden bağımsız olarak ev, kafe veya ortak çalışma alanlarında faaliyet göstermesini ifade etmektedir. Bu model, çalışanlara zaman ve mekan esnekliği sunarken, verimlilik artışı, iş-yaşam dengesi gibi avantajları da beraberinde getirmektedir. Ancak, uzaktan çalışmanın yaygınlaşması, iş sağlığı ve güvenliği perspektifinden yeni risklerin de ortaya çıkmasına neden olmuştur.

Uzaktan çalışma, geleneksel ofis ortamının sınırlarını aşarak çalışanlara zaman ve mekân esnekliği sağlamaktadır. Fakat uzmanlar, bu modelin iş-yaşam dengesini iyileştirdiğini ve iş tatminini artırdığını; ancak ev ortamının İSİG standartlarına uygun olmaması, uzun çalışma saatleri ve sosyal izolasyon gibi faktörler, yeni risk alanları yaratma potansiyelinin olduğunu belirtmektedir. Özellikle pandemi döneminde yapılan bazı araştırmalar da bunu kanıtlar niteliktedir. Evden çalışanların %66,3’ünün kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları yaşadığını (Condrowati vd. 2020) ve %50’den fazlasının mental yorgunluk hissettiğini ortaya koymuştur (Stanislavoviene, 2024).

Fiziksel Riskler, Ergonomik Düzenlemeler ve Mental Sağlık

Geleneksel ofis ortamlarında belirlenen ergonomik standartlar, ev ve diğer uzaktan çalışma ortamlarında her zaman yeterince sağlanamamaktadır. Çalışma alanlarının yetersizliği, uygun mobilya eksikliği ve teknik donanımın uyumsuzluğu; kas-iskelet sistemi rahatsızlıkları, sırt ve boyun ağrıları gibi fiziksel sorunlara yol açabilmektedir. Ayrıca yetersiz aydınlatma ile göz sağlığı tehdit altında kalıp, farklı baş ağrısı vb. problemler yaşanabilmektedir. Literatürde, ergonomik destek eksikliğinin uzun vadede verimlilik düşüklüğüne ve iş gücü kaybına neden olabileceği vurgulanmaktadır. İşverenlerin, çalışanların ev ofislerinde ergonomik standartları yakalayabilmeleri için destek sağlaması, bu risklerin minimize edilmesi açısından kritik öneme sahiptir. Literatür, bu sorunların çözümünde işverenlerin çalışanlara ergonomik ekipman sağlama ve düzenli aralar konusunda eğitim verme sorumluluğuna dikkat çekmektedir. Örneğin, ABD Hastalık Korunma Merkezi CDC, ekran süresinin 20-20-20 kuralıyla (her 20 dakikada bir 20 saniye boyunca 20 feet uzağa bakma) yönetilmesini önermektedir.

Uzaktan çalışma modelinin bir diğer önemli boyutu, psikososyal risklerdir. Geleneksel ofis ortamlarında bulunan sosyal etkileşim ve ekip dinamikleri, uzaktan çalışmada azalmakta; bunun sonucunda çalışanlar arasında sosyal izolasyon, yalnızlık ve iletişim kopuklukları yaşanabilmektedir. Yani aslında uzaktan çalışmanın en kritik zorluklarından biri, iş ile özel yaşam arasındaki sınırların belirsizleşmesidir. Bu durumun “sürekli bağlı olma hissi” yaratarak tükenmişlik sendromunu tetiklediğini vurgulanırken, öte yandan, sosyal etkileşimin azalması, yalnızlık ve kaygı düzeylerinde artışa yol açabilmektedir (Cooper vd., 2022). Bu bağlamda, işverenlerin psikolojik destek programları oluşturması ve düzenli iletişim kanallarını açık tutması önerilmektedir.

Yasal Düzenlemeler ve Eğitim

Uzaktan çalışmada İSİG yükümlülükleri, geleneksel çalışma modellerine kıyasla daha karmaşık hale gelmektedir. Avrupa Birliği’nin 2019/1152 sayılı İş-Yaşam Dengesi Direktifi, işverenlerin, uzaktan çalışanların sağlığını izleme ve risk değerlendirmesi yapma zorunluluğunu vurgulamaktadır. Benzer şekilde, Türk İş Kanunu’nun 6331 sayılı İSG Yasası kapsamında, işverenlerin çalışma ortamını denetleme hakkı olsa da bunun pratikte uygulanması tartışmalıdır. Çünkü, özel hayatın gizliliği, konut dokunulmazlığı, vb. durumlar ortaya çıkmaktadır. Ayrıca çalışanın evinin hep aynı yerinde çalışamayacağı, bunun doğal hayat akışına uygun olmadığını da belirmek gerekir. Türkiye’de 4857 sayılı İş Kanunu ve ilgili yönetmelikler çerçevesinde iş sağlığı ve güvenliği prensipleri uygulanmaya çalışılsa da uzaktan çalışma modelinin dinamiklerine tam olarak uyum sağlandığı söylenememektedir. Bu nedenle, uzaktan çalışanların haklarını koruyacak yeni düzenlemelere ihtiyaç duyulmakta ve uzaktan çalışmanın getirdiği özel durumlar göz önünde bulundurularak, yeni düzenlemelerin ve rehber ilkelerin geliştirilmesi gerekmektedir.

Ayrıca, yasal düzenlemelerden bağımsız olarak bir diğer sac ayağını da eğitim faaliyetleri oluşturmaktadır. Uzaktan çalışmada iş sağlığı ve güvenliği uygulamalarının etkin bir şekilde sürdürülebilmesi için, çalışanların ve yöneticilerin konuya ilişkin bilgi düzeylerinin artırılması gerekmektedir. Ergonomik uygulamalar, dijital araçların etkin kullanımı ve psikososyal destek yöntemleri hakkında düzenlenecek seminerler, online eğitim modülleri ve interaktif atölye çalışmaları, bu alandaki farkındalığı artıracaktır. Eğitim faaliyetlerinin yanı sıra, düzenli geribildirim mekanizmalarının oluşturulması, uygulamaların sürekli gözden geçirilmesi açısından önem arz etmektedir.

Çözüm Önerileri ve Sonuçlar

Uzaktan çalışmanın sürdürülebilirliği için İSİG politikalarının yenilenmesi gerekmektedir. İşverenler, çalışanlara ergonomik ekipman sağlamanın yanı sıra dijital detoks programları ve esnek çalışma saatleri sunmalıdır. Ayrıca, çalışanların periyodik sağlık taramalarına erişimi sağlanmalı ve psikolojik destek mekanizmaları güçlendirilmelidir (Dünya Sağlık Örgütü, 2021). Sonuç olarak, uzaktan çalışma modeli, ancak fiziksel ve mental sağlık risklerinin proaktif şekilde yönetilmesiyle, verimli ve insan odaklı bir sistem haline gelebilir.

Kaynakça

Condrowati, Condrowati & Bachtiar, Farahdina & Maharani, Fandita Tonyka & Utari, Dyah. (2020). Musculoskeletal Disorder of Workers During Work From Home on Covid-19 Pandemic: A Descriptive Study. 10.2991/ahsr.k.201125.025.

Jelena Stanislavoviene, Sigita Vicaite, Liepa Valandis, P-528 WORKERS FATIGUE DURING COVID-19 PANDEMIC, Occupational Medicine, Volume 74, Issue Supplement_1, July 2024, https://doi.org/10.1093/occmed/kqae023.1301

ABD Hastalık Korunma Merkezi CDC : https://www.cdc.gov/index.html

Cooper, Kate & Hards, Emily & Moltrecht, Bettina & Reynolds, Shirley & Shum, Adrienne & McElroy, Eoin & Loades, Maria. (2021). Loneliness, social relationships, and mental health in adolescents during the COVID-19 pandemic. Journal of Affective Disorders. 289. 98-104. 10.1016/j.jad.2021.04.016.

EU Directive 2019/1152 Erişim:

https://employment-social-affairs.ec.europa.eu/policies-and-activities/rights-work/labour-law/working-conditions/transparent-and-predictable-working conditions_en#:~:text=Directive%202019%2F1152%20on%20Transparent,to%20adapt%20to%20a%20changing