Bina İçindeki Eğlence Merkezlerinde Yangın Korunum Gereklilikleri ve Yaşam Güvenliği

1 GİRİŞ

Kullanım amaçları ve şartları, genel risk içerikleri, yangın sırasında çalışanların ve konukların yapacakları işler ve yaşam güvenliği önlemleri göz önüne alındığında, eğlence merkezleri, diğer sınıf bina ve yapılardan ayrılır. Çok sayıda kişinin eğlence amaçlı toplandığı eğlence yerlerinde; kaçış yolları ve acil çıkış olanakları, kullanılan malzemeler, bölümler arası gerekli yapısal dayanım şartları, yangın uyarı ve bildirim sistemleri, acil durum otomatik eylemleri, genel korunum uygulamaları ve yaşam güvenliğini artırıcı diğer önlem ve şartlar ayrıntılı olarak irdelenip tasarlanmalı ve tüm gereklilikleri yerine getirecek şekilde uygulanmalıdır.

Eğlence yerleri, yerel yönetmelikteki toplanma amaçlı binalar sınıfında değerlendirilir. Toplanma amaçlı binalar; tören, ibadet, eğlence, yeme, içme, ulaşım ve araç bekleme gibi nedenlerle, 50 veya daha fazla kişinin bir araya gelebildiği bütün binaları veya bunların bu amaçla kullanılan bölümlerini tanımlar.

Belirtilen kullanım amaçları ve sınıfı için yaşam güvenliği gereklilikleri; sürekli değişken kullanıcı durumu, genel kullanıcı sayısı, kaçış yol ve kapıları, alanı boşaltma süreleri gibi ölçütler nedeniyle, diğer binalardan farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar temel olarak; yangın dayanımlı yapısal elemanlar kullanılarak yapılacak ek bölüm ayrım koşulları, daha sıkı şartlar içeren kaçış yolu, acil çıkış yönlendirme ve kapıları, yapı yüksekliği, toplam kullanım alanı, havalandırma sistemi, yangın söndürücüler, otomatik yangın algılama, otomatik yağmurlama gibi korunum gereklilikleri şeklinde ortaya çıkmaktadır.

Bu yazıda; eğlence yerlerinin kullanım sınıfı kapsamında tasarlanacak ve kullanılacak yapıların mimari, inşai, tesisat ve mekanik uygulamaları, yangın yönetmeliği maddeleri kapsamında değerlendirilecektir. Bu çerçevede, binaların yangından korunması hakkında yönetmelik (BYKHY) maddelerinin yol göstericiliğinde alınan veriler doğrultusunda yangın merdiveni, yangın güvenlik holleri gibi tasarımı yapılacak alanlar, yangın durumunda uygulanacak kaçış planı, yangın sırasında oluşacak dumanın izlenip denetlenmesi, uyarı vermesi veya koruma sisteminin devreye girmesi gibi insanları korumaya odaklı işlem ve eylemler incelenerek, yangın güvenliği ile ilgili göz önünde bulundurulması gereken etkenler ortaya çıkartılacaktır. Yazıda, yangın güvenliği konusunda yasal zorunluluk kapsamında olan bu ölçütlere uyulmadığı koşullarda olan eğlence yerlerinde yaşanan yangınlar örnek olarak incelenecek ve çözüm olarak ne yapılması gerektiği üzerine değerlendirmeler yapılacaktır.

2. BYKHK’NİN BİNALARA İLİŞKİN GENEL YANGIN GÜVENLİĞİ HÜKÜMLERİ

Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’in yapı malzemeleriyle ilgili maddeleri toplam 12 bölümden oluşmakta olup, yapı malzemeleri ve yapı elemanları ile ilgili hükümler genel olarak yönetmeliğin ikinci kısmında “Binalara İlişkin Genel Yangın Güvenliği Hükümleri” başlığı altında yer almaktadır. Bu kısım dört alt bölümden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla; • Temel Hükümler, • Taşıyıcı Sistem Stabilitesi, • Yangın Kompartımanları, Duvarlar, Döşemeler, Cepheler ve Çatılar, • Binalarda Kullanılacak Yapı Malzemeleridir. Bu alt bölümlerde konu ile ilgili maddeler yer almaktadır (Şekil 1’e bakınız).

Temel hükümlerde, binanın yapımı ile bina yerleşimi ve çevresinin planlaması hakkında hükümler yer almaktadır. Yönetmeliğin 20’nci maddesinde, yangın güvenliği için binanın yapımında kullanılacak malzeme özellikleri ve yapım kuralları belirtilmektedir. Ayrıca binanın taşıyıcı sis­teminin sağlamlık ve güvenilirliği, yangın durumunda ta­şıyıcılığı ile ilgili hükümler de yer almaktadır. Daha sonraki alt bölüm maddelerinde ise yangın bölümlerinin duvar, döşeme, cephe ve çatılarında olması gereken yangına di­renç ve yangına karşı direnciyle ilgili hükümler yer almak­tadır. Son alt bölümde ise, binalardaki yapı malzemeleri ve yapı elemanları ile ilgili hükümler bulunmaktadır.

3. YANGIN BÖLÜMLERİ

Yangın bölümlerinin (kompartıman) duvar ve döşeme­lerinin yangına en az direnç sürelerine, BYKHY Ek-3/B’de yer verilmiştir. İki veya daha çok bina tarafından ortak kullanılan duvarlar, kazan dairesi, otopark, ana elektrik dağıtım odaları, yapı içindeki trafo merkezleri, orta geri­lim merkezleri, jeneratör grubu odaları ve benzeri yangın tehlikesi olan kapalı alanların duvarları ve döşemeleri yangın bölümü özelliğinde olmalıdır. İki veya daha çok binanın ortak duvarları da yangına dayanıklı duvar ola­rak yapılır. İkiz evleri birbirinden ayıran her duvar, yangın duvarı olarak yapılır ve evler ayrı binalar olarak değer­lendirilir.

Bina yüksekliği 21,50 m’den fazla olan konut dışındaki binaların ve bina yüksekliği 30,50 m’den fazla olan konut binalarının, belirtilen yüksekliklerden daha yukarıda olan katlarında en çok üç kat, bir yangın bölümü olarak dü­zenlenir.

Özellikle alışveriş merkezleri, oteller, ofis binaları ve ka­musal alanlarda, estetik amaçlarla sıkça kullanılan ve atri­um olarak adlandırılan açık alanlara, yalnız düşük ve orta tehlikeli kullanım sınıfındaki binalarda izin verilir. Atrium alanının hiçbir noktada 90 m2’den küçük olmaması gere­kir. Alanı 90 m2 den küçük olan atrium boşluklarının çev­resi her katta en az 45 cm yüksekliğinde duman perdesi ile çevrelenir. Yağmurlama sistemi ile korunan binalarda, duman perdesinden 15-30 cm uzaklıkta, araları en çok iki metrede bir olacak şekilde yağmurlama başlığı yerleştiri­lir. Atriumlarda doğal veya mekanik olarak duman dene­timi yapılır.

Yangın sırasında yangın bölümlerinin etkili olabilmesi için, yangın bölümünü çevreleyen yapı ve elemanların yangına dayanıklılığının birleşme noktalarında da sürekli olması ve bölümler arasında yangına dayanıksız açıklık­lar bulunmaması gerekir.

Toplanma amaçlı olan eğlence merkezlerinde olması ge­reken en fazla yangın bölümü alanına, BYKHY Binalarda En Fazla Kompartıman Alanlarını tanımlayan Yönetmelik Ek- 4’de verilmiştir.

4. BİNALARDA KULLANILACAK YAPI MALZEMELERİ

Yangına karşı güvenlik bakımından, kolay alevlenen yapı malzemelerinin inşaatlarda kullanılmasına izin verilmez. Kolay alevlenen yapı malzemeleri, ancak, bileşen malze­melerin özelliklerinden daha üstün bir malzeme üretmek amacıyla iki veya daha fazla farklı malzemenin birleştiril­mesiyle oluşturulan kompozit malzemelerin içinde, nor­mal alevlenen malzemeye dönüştürülerek kullanılabilir. Duvarlarda iç kaplamalar ile içte uygulanacak ısı ve ses yalıtımları; en az normal alevlenici, yüksek binalarda ve kapasitesi 100 kişiden fazla olan sinema, tiyatro, konfe­rans ve düğün salonu gibi yerlerde ise en azından, zor alevlenici malzemeden yapılır.

Yüksek binalarda, ıslak hacimlerden geçen küçük çaplı branşman boruları dışında, 70 mm’den daha büyük çaplı tesisat borularının en az, zor alevlenici malzemeden ol­ması gerekir. Normal alevlenici malzemeden pis su tesi­sat borusu kullanılması durumunda, pis su borusunun kat geçişlerinde, en az yangın bölmesi duvarının yangına dayanım süresi kadar yangına dayanım sağlayacak yan­gın kesicileri kullanılır. Yapı malzemelerinin yangına karşı koyma sınıflarının belirlenmesi, ilgili yönetmelik ve stan­dartlara göre yapılır.

Malzemelerin yanıcılık sınıflarını gösteren tablolar BYKHY’nin ilgili eklerinde (EK-2/A, EK-2/B, EK-2/C) belirtil­miştir.

Ek-3/C’de bina kullanım sınıflarına göre yangına dayanım süreleri verilmiştir.

BYKHY EK-3/C’de toplanma amaçlı binalar için verilen öl­çütler aşağıdaki gibidir.

5. YANGIN ÖNLEMLERİ VE KAÇIŞ/BOŞALTMA SİSTEMLERİ

“Yangın güvenliği” terimi, yangının yol açtığı zararı azalt­mayı amaçlayan bir grup eylemi tanımlar. Yangın güven­liği teknikleri, denetlenemez bir yangının başlamasını önlemek ve başladıktan sonra gelişimini ve etkilerini azaltmak için alınacak yöntemleri de kapsar. Binalarda yangının oluşması tamamen önlenemez ancak can gü­venliğinin korunması için gerekli önlemlerin alınmasıyla, olası kayıplar en aza indirilebilir. Yangın kaçış yolları ve içeridekilerin hızla boşaltılabilmesi önceden hazırlanılmış kaçış ve boşaltma planları, yangın durumunda insanların güvenli bir şekilde binayı terk edebilmeleri çok büyük önem taşır.

Kaçış yollarının ve kapılarının belirlenmesinde, yapının kullanım sınıfı, içeridekilerin sayısı, kat alanı, çıkışa kadar alınacak yol ve çıkış kapılarının yeterliliği esas alınır. Her katta, o katın kullanıcı yüküne ve en uzun kaçış uzaklığına göre, güvenli ve yeterli çıkış olanakları sağlanır.

Bir katı geçmeyen açık merdivenler ile bir kat inilerek veya çıkılarak bina dışına çıkılabilen yürüyen merdivenler ve rampalar, bina dışına ulaşım noktasına veya korunmuş kaçış noktasına olan uzaklıklar, tek yönde ve iki yönde ko­runmuş kaçış yollarına olan uzaklıklar ve BYKHY Ek-5/B’de belirtilen uzaklıklara uygun olmak şartıyla, kaçış yolu ola­rak kabul edilir. Ancak kullanıcı sayısı 50 kişiyi geçen katlarda, kaçış yollarının kapasite ve sayı bakımından en az yarısının korunmuş olması gerekir. ­

BYKHY EK-5/B’de toplanma amaçlı binalar için verilen öl­çütler aşağıdaki gibidir. Kaçış uzaklığı, kullanım sınıfına göre Ek-5/B’de belirtilen değerlerden daha büyük ola­maz.

Kullanıcı yükü katsayısı olarak, gerekli kaçış ve panik he­saplarında kullanılmak üzere Ek-5/A’da belirtilen değerler esas alınır.

5.1 Kaçış Yolu Sayısı ve Genişliği

Toplam kullanıcı sayısı 50-500 kişi arasında ise kattaki ye­terli sayıdaki kaçış yollarının genişliği 100 cm’den; 501- 2.000 kişi arasında ise 150 cm’den; 2.001 ve daha fazla ise 200 cm’den az olamaz. Kaçış yolları, bu özelliği dışında, yapının çeşitli bölümlerine hizmet veren koridor ve hol olarak kullanılıyor ise 110 cm’den az genişlikte olamaz. Hiçbir çıkış veya kaçış merdiveni veyahut diğer kaçış yol­ları, hesaplanan bu değerlerden ve 80 cm’den daha dar genişlikte olamaz. Yüksek binalardaki kaçış yollarının ve merdivenlerin genişliği ise 120 cm’den az olamaz.

Genişliği 200 cm’yi aşan merdivenler, korkuluklar ile 100 cm’den az olmayan ve 160 cm’den fazla olmayan parça­lara ayrılır. Kaçış yolu koridoru yüksekliği 210 cm’den az olamaz.

İki veya daha fazla çıkış gereken yerlerde, her bir çıkışın toplam kullanıcı yükünün en az yarısını karşılayacak ge­nişlikte olması gerekir.

5.2 Yangın Güvenlik Holü

Yangın güvenlik holleri; kaçış merdivenlerine dumanın geçişinin engellenmesi, söndürme ve kurtarma eleman­larınca kullanılması ve gerektiğinde engellilerin ve ya­ralıların bekletilmesi için yapılır. Hollerin, kullanıcıların kaçış yolu içindeki hareketini engellemeyecek şekilde tasarlanması şarttır. Yangın güvenlik hollerinin duvar, ta­van ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılamaz ve bu hollerin, yangına en az 120 dakika dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı ile diğer bölümlerden ayrılması gerekir. Yangın güvenlik hollerinin taban alanı, 3 m²’den az, 6 m2’den fazla ve kaçış yönünde­ki boyutu ise 1,8 m’den az olamaz. Acil durum asansörü önünde yapılacak yangın güvenlik holü alanı, 6 m²’den az, 10 m²’den çok ve herhangi bir boyutu 2 m’den daha az olamaz. Döşemeye, asansör holünde çıkış kapısına doğru 1/200’ü aşmayacak bir eğim verilir. Aksi belirtilmedikçe kaçış merdivenlerine, bir yangın güvenlik holünden veya kullanım alanlarından bir kapı ile ayrılan hol, koridor veya lobiden geçilerek ulaşılır. Acil durum asansörü ile yapı yüksekliği 51,50 m’den fazla olan binalarda kaçış merdi­veni önüne yangın güvenlik holü yapılması zorunludur. Acil durum asansörünün yangın merdiveni önündeki güvenlik holüne açılması gerekir. Yangın güvenlik holleri­nin kullanmaya uygun şekilde boş bulundurulmasından, bina veya işyeri sahibi ve yöneticileri sorumludur.

5.3 Kaçış Merdivenleri

Yapının ortak merdivenlerinin yangın ve diğer acil du­rumlarda kullanılabilecek özellikte olanları, kaçış mer­diveni olarak kabul edilir. Kaçış merdivenleri, yangın ve diğer acil durum boşaltmalarında kullanılan kaçış yolla­rı bütününün bir parçasıdır ve diğer kaçış yolları öğele­rinden bağımsız tasarlanamazlar. Kaçış merdivenlerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanı­lamaz ve bu merdivenler, yangına en az 120 dakika daya­nıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı ile diğer bölümlerden ayrılır. Kaçış merdivenlerinin kullanıma uygun şekilde boş bulundurulmasından, bina veya işyeri sahibi ve yöneticileri sorumludur.

Bütün yapılarda, aksi belirtilmedikçe, en az 2 çıkış yolu ya­pılması ve bu çıkışların korunmuş olması gerekir. Aksi be­lirtilmedikçe, 25 kişinin aşıldığı yüksek tehlike sınıfındaki yerler ile 50 kişinin aşıldığı her yerde en az 2 çıkış bulun­ması şarttır. Kişi sayısı 500 kişiyi geçer ise en az 3 çıkış ve 1000 kişiyi geçer ise en az 4 çıkış bulunmak zorundadır.

Yangın hangi noktada çıkarsa çıksın, o kotta bütün insan­ların çıkışlarının sağlanması için kaçış yollarının ve kaçış merdivenlerinin birbirlerinin seçeneği olacak şekilde konumlandırılması gerekir. Kaçış yolları ve kaçış merdi­venleri, yan yana yapılamaz. Kaçış merdivenine giriş ile kat sahanlığının aynı kotta olması gerekir. Genel merdi­venlerden geçilerek kaçış merdivenine ulaşılamaz. Kaçış merdiveni yuvalarının yerinin belirlenmesinde, en uzak kaçış uzaklığı ve kullanıcı sayısı esas alınır. Merdiven yu­valarının yeri, binadaki insanların güvenlikle bina dışına kaçışlarını kolaylaştıracak şekilde seçilir. Kaçış merdiven­lerinin, başladıkları kottan çıkış kotuna kadar süreklilik göstermesi gerekir.

Kaçış merdiveni ve yangın güvenlik holü kapılarının; du­man sızdırmaz ve 4 kattan daha az kata hizmet veriyor ise en az 60 dakika, bodrum katlara ve 4 kattan daha faz­la kata hizmet veriyor ise en az 90 dakika yangına karşı dayanıklı olması şarttır. Kapıların, kendiliğinden kapatan düzenekler ile donatılması ve itfaiyecilerin veya görevli­lerin gerektiğinde dışarıdan içeriye girmelerine olanak sağlayacak şekilde olması gerekir.

Bütün korunmuş kaçış merdivenlerinin, doğal yolla veya duman kontrol sistemine uygun olarak mekanik yolla ha­valandırılması veya basınçlandırılması gerekir. Kaçış mer­diveni ve kullanım alanları, aydınlatma ve havalandırma amacı ile aynı aydınlığı veya baca boşluğunu paylaşa­maz.

5.4 Acil Durum Aydınlatması ve Yönlendirmesi;

Kaçış yollarında, kullanıcıların kaçışı için gerekli aydınlat­manın sağlanmış olması şarttır. Acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi için kullanılan aydınlatma ünitelerinin normal aydınlatma çalışırken aydınlatma yapmayan tipte seçilmesi durumunda, yangın durumunda elektrik kesil­diğinde otomatik olarak devreye girecek şekilde yapıl­ması gerekir. Normal aydınlatmanın kesildiğinde devreye girecek olan acil durum aydınlatmasının en az 60 dakika süreyle devrede kalması şarttır. Acil durum çalışma sü­resi, kullanıcı sayısı 200’den fazla olduğunda en az 120 dakika olması gerekir.

Kullanıcı yükü 200’den fazla olan bütün binalarda, zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan bina­larda, penceresiz binalarda, yüksek tehlikeli yerlerde, yük­sek binalarda acil durum aydınlatması yapılması şarttır.

6. YANGIN SÖNDÜRME SİSTEMLERİ

Yangın söndürme sistemleri, yangın anında insanlar ta­rafından yapılacak söndürme işlemlerinden önce, itfaiye ve kurtarma ekipleri gelene kadar geçen sürede yangının yayılmasını önlemek, kontrol altında tutmak ve söndür­mek için tasarlanan duman veya ısı algılayarak otomatik olarak devreye giren sistemlerdir.

Yangın söndürme sisteminde kullanılan söndürücüleri su, gaz, köpük, kimyasal sıvı ve toz olarak ayırabiliriz. Bu söndürücüler, uygulama alanları veya otomatik söndür­me sisteminin yapısına göre farklı şekillerde yangın olayı­nın gerçekleştiği ortama gönderilir.

Sprinkler Sistemleri: Söndürücü maddenin bir pompa yardımıyla yangın çıkan bölgeye iletilmesini sağlar. Sis­tem, yangın öncesinde, basınçlı veya kuru durumda ola­bilir. Söndürücü olarak genelde su veya su-köpük karışı­mı kullanılır. Sistem devreye girdiğinde, ortamdaki enerji hızla düşer, su/köpük ortama yayılarak yangının yayılma­sını önler.

Gazlı Söndürme Sistemleri: Basınçlı tüplerde hazırda bek­leyen gaz, yangın anında otomatik olarak devreye girerek, boru ve nozullar yardımı ile yangın çıkan bölgeye yayılır. Sistem ortamdaki oksijen yoğunluğunu hızla düşürerek yangını söndürür.

Mutfak Davlumbaz Söndürme Sistemleri: Mutfaklarda çıkabilecek yangınlara hazırda bulunan tüp içerisindeki söndürücü kimyasalın yangın anında otomatik veya elle, ocak, davlumbaz ve davlumbaz bacası içerisine püskür­tülmesi ile yangını önleyen sistemlerdir.

Su Sisi Söndürme Sistemleri: Yangını söndürme amaçlı kullanılacak suyun, yüksek basınçta hatta hazırda bekle­mesi ve yangın anında çok küçük deliklerden (orifis) geçe­rek ortama çok küçük (mikro) boyutlarda yayılması ve su sisi oluşturarak ortamdaki enerjiyi çok hızlı bir şekilde üze­rine çeken ve yangın tepkime zincirini kıran sistemlerdir.

Yapı tehlike sınıflarına, yangın yüklerine ve risklere göre irdelenerek en uygun ve en etkili söndürme sistemleri ta­sarlanır. Söndürücü; su, köpük veya gaz mı olacak karar verilir. Söndürme alanları ile söndürücü maddeyi taşıya­cak tesisatın malzemesi, boyutu ve yerleşimi belirlenir, depo ve pompa kapasitelerine karar verilir. Yağmurlama başlıkları seçilir, özellikleri, tipi ve konumlarına göre yerleştirilirler.

Yerel yönetmelik ve standartlarda belirtilen maddeler, kötü olasılık ve risklerin ortadan kaldırılmasını amaçlar. Bu yüzden, yapılan inceleme ve denetimlerde en önem­siz görülebilecek ve gözden kaçabilecek bir uygunsuz­luk, tam donanımlı, eksiksiz, doğru ve iyi tasarlanmış bir sistemde bile, yangın anında çalışmayacak pompalarla, yangına karşı yetersiz kalabilecek sistemlerle, boş su de­poları gibi sorunlarla karşılaşmamıza neden olabilecektir.

7. YANGIN KORUNUMUNDA DUMAN KONTROLÜNÜN ÖNEMİ

Duman, yangında insan hayatı açısından en büyük tehli­ke kaynağını oluşturur. Dumanın izlenmesi ve denetimi binanın yangından korunum sistemlerinin önemli bir parçasıdır. Duman kontrol sistemlerinin en önemli göre­vi, insanların güvenli bir şekilde boşaltılmasını kolaylaştı­ran şartların sağlanmasıdır.

Duman kontrol sistemi tasarımında iki önemli ölçüt göz önünde bulundurulmaktadır. Öncelikle, insanların gü­venli bir şekilde dışarıya çıkmalarına izin verecek kadar bir süre boyunca, duman tabakası kalınlığı belirli bir kritik yüksekliğin üstünde kalmalıdır. İkinci olarak da kurtarma ve söndürme ekiplerinin rahat çalışabilmeleri için görüş uzaklığı düşük olmayan bir alt bölge sağlanmalıdır. Du­manın kontrol altına alınabilmesi için farklı yöntemler uygulanmakta olup, doğru yöntemin belirlenmesinde birçok değişkeni değerlendirmek gerekmektedir. Bunlar­dan en önemlileri, olası bir yangının büyüklüğü ve yangın çıkan hacmin mimari yapısıdır. Ancak, yalnız bu iki de­ğişken göz önüne alındığında, duman kontrolünün tüm yangınlara karşılık veremeyeceği görülmektedir.

Duman kontrol sisteminin seçimini belirleyen ölçütler, yapının niteliğine bağlı olarak değiştiği gibi, bina kulla­nım amacına göre de farklılık göstermektedir. Göz önü­ne alınan etkenler, kullanıcı tipi ve özellikleri, boşaltma planı, bekleme alanları, kullanıcıların dağılım yoğunluğu, insan hayatını destekleyen ekipmanlar, dedektör ve alar­mın şekli, yangın söndürme sisteminin özellikleri, ısıtma havalandırma ve iklimlendirme (HVAC) sisteminin tipi, enerji yönetim sistemi, bina güvenliği şartları, yapılması gereken ve yapılan denetimler, yangın şartlarında kapı­ların durumu, yangın tehlike oranı, iç bölümlendirmeler, mimari özellikler, bina sızıntı yolları, dış sıcaklık ve rüzgar hızı gibi çok sayıda değişkene bağlıdır.

Duman hareketlerinin kontrolü, bölgelere ayırma, yağ­murlama (sprinkler) sistemi yapılması, hava akışı sağ­lanması, basınçlandırma yapılması veya duman atış ba­calarının tasarlanması ile sağlanır. Bir bölgeden diğer bölgelere duman geçişini engellemek için duman dam­perleri veya perdeleri kullanılır. Dumanı binaya veya bir bölgesine yayılmadan dışarı atmak için duman çekiş ba­caları veya havalandırma bacaları yapılır. Büyük hacimler­de, dumanın yayılmasını önlemek için, tavandan sarkan duman bölmelerine de gereksinim duyulur.

Modern mimaride, galeri ve kapalı çarşı tasarımında kul­lanılan atrium gibi yapılarda en üst noktaya duman alarm sistemiyle kontrol edilen otomatik duman atma kapakları veya mekanik havalandırma gerekir.

8. BYKHY’NİN EĞLENCE MERKEZLERİ İLE İLGİLİ HÜ­KÜMLERİ

Sinemalar, tiyatrolar, konser salonları gibi eğlence mer­kezleri BYKHY EK-1B’de verildiği üzere Orta- Tehlike 4 sını­fında değerlendirilir.

Tiyatro, sinema, oditoryum, konser salonu ve bunlar gibi sabit koltuklu toplantı amaçlı salonlarda iki koltuk sırası arasındaki geçitlerin, aşağıda belirtilen şekilde olması ge­rekir:

  1. Salonlarda ve balkonlarda kapılara veya çıkış kapıla­rına götüren ve genişliği koridor genişliğinden az ol­mayan ara dolaşım alanlarının sağlanması gerekir.
  2. Koltuk sıralarının oluşturduğu kümeler arasında dola­şım alanlarının düzenlenmesi ve bir koltuk sırası için­deki koltuk sayısının Ek-6’da belirtilen şartlara uygun olması gerekir. Sıra iç geçiş temiz genişliği 30 cm’den az olamaz ve bu genişlik, sıranın arkasından otomatik kalkan koltuklar katılarak, dik durumdaki koltuğun en yakın çıkıntısına kadar yatay olarak ölçülür. Sıra iç geçiş genişliğinin bütün sıra boyunca sabit tutulması gerekir.
  • Ara dolaşım alanlarında eğim % 10’u aşmadıkça kot değişimlerinin çözümü için basamak yapılamaz.
  • ç) Ara dolaşım alanlarında, basamakların eğimi 30 dere­ceyi veya rampa eğimi % 10’u aşarsa , koltukları yan­dan kuşatan korkulukların yapılması gerekir.
  • Ara dolaşım alanlarını oluşturan basamakların ve rampaların bitiş kaplamalarında kaymayı önleyen malzemeler kullanılması şarttır.
  • Genel aydınlatmanın kesilmesi durumunda, her bir basamağın, net olarak görülebilecek şekilde ışıklan­dırılması gerekir.

(2) (Değişik: 10/8/2009-2009/15316 K.) Karışık kullanım amaçlı binalarda, tiyatro, sinema veya konser salonlarında gerekli çıkışların sayısının ve kapasitesinin en az yarısının, kendi kompartımanı kapsamında düşünülmesi gerekir.

9. YAKIN DÖNEMDE YAŞANAN BEŞİKTAŞ – GAYRETTEPE’DEKİ YANGIN

Nisan ayında İstanbul Gayrettepe’de Masquera adlı gece kulübünde, bakım, onarım, değişiklik çalışmaları sırasın­da çıkan yangın sonucu 29 kişi hayatını yitirdi. Bu yangın, karşılaşılan olay/ölüm oranı dikkate alındığında son dö­nemlerde yaşanan en ağır iş kazalarından biri niteliğinde­dir. Yangından yaralı kurtulan bir kişinin ifadesi ve itfaiye olay raporundaki bilgiler ışığında yangının nedenlerini incelediğimizde, yerel yönetmelik gereği yasal olan hiçbir ölçütün yerine getirilmediğini görüyoruz.

Yaşanan olayın özeti şöyle:

Çok katlı apartmanın giriş katı, -1. ve -2. katlarında bulu­nan ve bakım/değişiklik nedeniyle kapalı olan gece kulü­bündeki dekorasyon amaçlı çalışmalar sırasında gerekli önlemler alınmadan yapılan kaynak işleminin kıvılcımla­rının kolay yanıcı özellikli yalıtım ve kaplama malzeme­lerini tutuşturması nedeniyle yangın meydana gelmiştir. Yangın ve buna bağlı zehirli duman soluması nedeniyle 29 kişi hayatını kaybetmiş, 1kişi de yaralı kurtarılmıştır.

Yangın; esas işin yapıldığı yani gece kulübünün kendi asıl çalışma alanı olan eğlence aktivitelerinin yapıldığı sırada değil, “ sıradışı çalışma” olarak tanımlanan bakım, onarım, değişim işleri sırasında gerçekleşmiştir. Sıra dışı çalışma­lar, en çok kayıpların yaşandığı iş kazalarına yol açar. İş güvenliği uzmanları bu konuyu daha kapsamlı yorumla­yacaklardır.

Yaralı kişinin ifadesine ve kamera görüntülerine göre, yangının ilk çıkış anında panik yapılmamış, çevrede bulu­nan kuru kimyevi tozlu bir söndürücü ile yangın söndü­rülmeye çalışılmıştır. Bu tüp alevlenmeyi kısmen söndür­müş ancak ikinci tüp çalışmadığından alevlenme yeniden artmıştır. Bu sırada çalışanlar, eğlence merkezini terk et­meye başlamıştır. Ancak olayda en önemli kırılma anı olan “elektriklerin kesilmesiyle” kazazedeler karanlıkta kalınca çıkış noktalarına ulaşılamamış, olay kontrolden çıkmış ve yoğun duman nedeniyle ağır kayıplar yaşanmıştır.

Beşiktaş Belediyesinin yaptığı açıklamaya göre bu işlet­me ilk olarak 1987 yılında ruhsatını almış, 2018 yılında ise devretmeye bağlı olarak ruhsatı yenilenmiş ancak son değişiklik süreciyle ilgili belediyeye herhangi bir başvuru yapılmamıştır.

Tüm bu bilgiler ışığında;

  • Sıra dışı çalışmalar olmasına karşın, bu çalışmalara uy­gun iş güvenliği önlemlerinin alınmadığı ve iş güven­liğine aykırı davranıldığı,
  • İddiaya göre, ruhsatın kullanım amacına uygun ye­nilenmemesi, kaçak yapı altında tüm denetimlerden muaf olması,
  • Yangından Korunum Esaslarına göre yerel yönetme­lik çerçevesinde yukarıda sıralamış olduğumuz hayati öneme sahip; kullanım sınıfına bağlı seçilecek yapı malzemeleri, acil çıkış, acil kaçış merdiveni, acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi, otomatik söndürme sistemi, duman kontrolü ölçütlerinin hiç­birinin dikkate alınmadığı, hiçbirinin uygulanmadığı görülmektedir.
  • Yangın tüpünün çalışmaması: Tüp içindeki CO2 tozu görülmediğinden ve yangın olmadan etkinliği test edilemediğinden toz niteliği ve yeterliliği bilineme­mekte ve bu durum en çok tartışılan konu olmaktadır.

Genel olarak kimyasal kuru tozlu söndürme aygıtlarının istenilen söndürme etkisi göstermemesinin birkaç nede­ni bulunmaktadır. Bunlar, tüpün içine konulan maddenin standartlara uygun olmaması, tozun topaklaşarak meme­yi tıkaması veya itici gazın basıncının yeterli olmaması ola­rak sıralanabilir. Bir kuru tozlu söndürme aygıtının görü­nüşünün düzgün olması ve tüpün kendisinin standartlara uygun olması veya tozun amonyum fosfat oranının yük­sek olması yeterli değildir. Tüplere doldurulan tozların ay­rıca hidrofobi özelliğinde ve uzun ömürlü olması gerekir.

Bu durumda kullanıcılar olarak TSE Hizmet Yeri Yeter­lik Belgesi olan, kaliteli ve standartlara uygun üretim ve dolum yapan kuruluşların ürünlerini kullanmak, yangın söndürme tüplerinin teknik detayları bakım ve dönem­sel denetimleri ile ilgili bilgi edinmek, eğitim çalışmala­rı yaparak aygıt kullanımını öğrenmek ve zaman zaman test etmek zorundadır. Söndürme tüplerinin, bir yasağı savmak için alınan bir aygıt olmadığı, canımızı ve malımı­zı kurtaracak ilk önlemlerden biri olduğunu bu yaşanan olayda da görülmüştür.

Tüm bu yaşananların sıra dışı çalışmalar sırasında olduğu da dikkat çekicidir. Eğer yangın hiçbir yangın senaryosu­nun ve korunumunun olmadığı böyle bir gece kulübü­nün asıl çalışması sırasında gerçekleşseydi, daha yoğun insan sayısı ile birlikte karşılaşılacak kaçınılmaz felaketi ve sonuçlarını düşünmek çok korkutucudur.

10. ABD’DE 2016 YILINDA GHOST SHIP ADLI GECE KU­LÜBÜNDE ÇIKAN YANGIN İLE BENZERLİKLER

2016 yılında ABD’nin Kaliforniya eyaletinde, eski bir de­ponun yasal hiçbir yönetmeliğe uymadan kaçak olarak yaklaşık olarak 100 kişilik bir konsere ev sahipliği yapacak şekilde dönüştürüldüğü Ghost Ship isimli gece kulübün­de büyük bir yangın çıkmıştı. Konsere katılan 36 kişi, bina­dan çıkamadığı için hayatını yitirdi.

Gayrettepe’deki yangından farkı, bu yangının kulübün asıl çalışması sırasında gerçekleşmiş olmasıdır. Konsere gecikenlerin çıkış tarafına yakın olduğu için kurtulabildiği bu yangında; ifadelerine göre yalnızca 5 saniye içerisin­de ortalığın cehenneme döndüğü ve yoğun dumanla bu kadar kısa sürede ancak çıkış tarafında olanların kurtula­bilmesiydi.

Konuyu inceleyen uzmanlar, gece kulübünün yangından önceki fotoğraflarından çıkarımla, halılardan tekstillere, ahşap mobilyalardan sanat eserlerine kadar her yerde ya­nıcı malzeme olduğunu ve ayrıca içyapının büyük ölçüde ahşap olduğunu raporlamışlardır.

Yangından sonra yapılan saptamada, iki katlı bu yapının iç tasarımının labirent gibi olduğu, bir tanesi önde, diğeri de arkada olmak üzere iki tane kaçış merdiveni olduğu, arka merdivenin, sahnenin ve mobilyaların arkasına gizlendi­ği ve 2. katta bulunanların, 1. katta çıkan bu yangından haberdar olmasından önce yangının hızlıca büyüdüğü, herhangi bir uyarı ve acil aydınlatma sistemi olmadığı için karanlık ve yoğun duman içerisinde, kaçış olanakları bu­lunmadığından hayatlarını kaybettikleri düşünülmektedir.

Yangının çıkış nedeni ne olursa olsun, her ülkenin kendi standartlarına göre düzenlediği yasal yönetmelikler; can ve mal güvenliğinin sağlanmasını ve yangın gerçekleştiği durumda oluşabilecek hasarını en aza indirmeyi hedefler.

İki farklı ülkede çok farklı zaman aralıklarında gerçekleşen bu yangınlardaki benzerlikler;

  • Öncelikle kaçak yapı altında denetimden uzak olması,
  • Kalabalık kullanıcı hareketliliğine ev sahipliği yapan bu yapıların, yangından korunum yasa ve yönetmelik­lerine uygun olmaması; acil çıkış, acil kaçış merdiveni, acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi, otomatik söndürme sistemi, duman kontrolü gibi güvenlik ön­lemlerinin olmamasıdır.

11. SONUÇ

Yangın güvenliği, değişik iş gruplarını ve mesleki akade­mik disiplinleri ilgilendiren bir konudur. Mimari, inşaat, mekanik, makina, elektrik, elektronik, kimya gibi iş disip­linleri ile iş güvenlik uzmanlarının çalışmaları, birbirlerini tamamlar. Kaçış yolları ve bina yapısının yangına uygun ve dayanıklı olması, algılama ve uyarı sistemlerinin, du­man tahliye sistemleri ve basınçlandırma sistemlerinin çalışır olması, yangın çıkan yerden uzaklaşma ve kaçışı çok kolay ve güvenli duruma getirecektir.

Yapılacak düzenli ve ayrıntılı denetimler, var olan ve uy­gun olarak tasarlanmış sistemlerin de zamanla değişen yönetmelik ve standartlara uygun duruma getirilmesi, sistemin çalışabilirliğinin ve güvenilirliğinin sürdürülme­sini sağlayabilmek için önemlidir.

Yukarıda verilen örneklerde de görüldüğü gibi, en başta yönetmelik ve standartların dikkate alınmadığı koşullar­da, bağımsız denetim düzeneklerini sıkı bir şekilde sağ­lamak, çok önemlidir. Sistemlerin, yönetmelik ve stan­dartlara uygun tasarlanıp projelendirilmemesi, yanlış ve uygun olmayan malzeme kullanılması, üretimde ve ya­pım sırasında yapılan hatalar ve eksiklikler, yanlış yapılan montajlar gibi kusurlar, söndürme sistemlerinin etkin ve doğru çalışmasına engel olacağı gibi kurtarma çalışmala­rına da bir fayda sağlamayacak ve yangının yayılmasına engel olamayacaktır.

Not: Mühendis ve Makina Güncel, Mayıs 2024, Sayı 89’da yayınlanmıştır.

Kaynakça

  1. Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik
  2. Tüyak 2011 Bildiri Kitapçığı; Yapı malzemeleriyle ilgili binaların yangından korunması hakkında yönetmelikte karşılaşılan sorunlar ve çözüm yolları
  3. https://yangin.org/ / Duman kontrolü – Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
  4. https://yangin.org/ / Söndürmeyen Söndürme Tüpleri – Prof. Dr. Abdurrahman Kılıç
  5. National Library of Medicine / Fire at the Oakland Ghost Ship Warehouse – Sologic / Resources of the Fire at the Ghost Ship
Tanıtımlar
Künye
MAKİNA MÜHENDİSLERİ ODASI İZMİR ŞUBESİ ADINA SAHİBİ
Ziya Haktan Karadeniz
SORUMLU YAZI İŞLERİ MÜDÜRÜ
Evrim Aksoy
BÜLTEN YAYIN KOMİSYONU SORUMLU YÖNETİM KURULU ÜYELERİ
Burcu Başpişirici
YAYINA HAZIRLAYAN
Orhan Bilikvar
YAYIN TARİHİ
6 ŞUBAT 2025
YÖNETİM YERİ
MMO Tepekule Kongre ve Sergi Merkezi Anadolu Cad. No: 40 K: M2 Bayraklı - İZMİR
Tel: (232) 462 33 33
Faks: (232) 486 20 60
www.mmo.org.tr/izmir
Yerel Süreli Yayın
MMO İzmir Şube yayın organı MMO üyelerine ücretsiz gönderilir.
Gönderilen yazıların yayınlanıp
yayınlanmamasına, TMMOB Makina
Mühendisleri Odası İzmir Şubesi
Yönetim Kurulu karar verir.
Yayımlanan yazılardaki sorumluluk
yazarlarına ilan ve reklamlardaki sorumluluk ilanı veren kişi veya kuruluşa aittir.
Bülten’e gönderilen çeviri yazıların kaynağı mutlaka belirtilir. Gönderilen yazılar, yazarlarına geri verilmez.
Bu web sitesi çerez kullanmaktadır
Sitemizin çalışması için gerekli olan çerezleri kullanıyoruz. Siteyi kullanmaya devam ederek bunları kabul etmiş olursunuz.
Bizi Takip Edin
MMO İZMİR
MMO
TMMOB