
414. Bülten’den
Denetimsizlik ve İhmal; Kartalkaya Yangını Bolu Kartalkaya kayak merkezindeki Grand Otel’de çıkan yangında 78 kişi hayatını kaybetti. Bu büyük felaket Türkiye’de yangın güvenliği kontrol ve […]
Denetimsizlik ve İhmal; Kartalkaya Yangını Bolu Kartalkaya kayak merkezindeki Grand Otel’de çıkan yangında 78 kişi hayatını kaybetti. Bu büyük felaket Türkiye’de yangın güvenliği kontrol ve […]
Amaç ve yöntem: Üyelerimiz arasında 2024 yılı içerisindeki maaş dağılımını incelemek ve 2025 maaş bekletilerini gözlemlemek amacıyla 10 sorudan oluşan bir anket, internet ortamında paylaşılarak […]
Osmaniye’deki Esenevler, Adnan Menderes ve Rahime Hatun mahallelerinde büyük hasar var. 700’ün üzerinde kayıp, 250’den fazla yıkılmış bina ve devam eden enkaz kaldırma işlemleriyle karşı […]
Günümüzde büyük olmanın anlamı önce bilgi sahibi olmak, sonra bilgiyi kullanmayı bilmek, sonuncusu da bilgiyi zamanında kullanmak demek olmalı. Günümüz dünyası büyüklük merceği ile incelenirse, […]
Kullanım amaçları ve şartları, genel risk içerikleri, yangın sırasında çalışanların ve konukların yapacakları işler ve yaşam güvenliği önlemleri göz önüne alındığında, eğlence merkezleri, diğer sınıf bina ve yapılardan ayrılır. Çok sayıda kişinin eğlence amaçlı toplandığı eğlence yerlerinde; kaçış yolları ve acil çıkış olanakları, kullanılan malzemeler, bölümler arası gerekli yapısal dayanım şartları, yangın uyarı ve bildirim sistemleri, acil durum otomatik eylemleri, genel korunum uygulamaları ve yaşam güvenliğini artırıcı diğer önlem ve şartlar ayrıntılı olarak irdelenip tasarlanmalı ve tüm gereklilikleri yerine getirecek şekilde uygulanmalıdır.
Eğlence yerleri, yerel yönetmelikteki toplanma amaçlı binalar sınıfında değerlendirilir. Toplanma amaçlı binalar; tören, ibadet, eğlence, yeme, içme, ulaşım ve araç bekleme gibi nedenlerle, 50 veya daha fazla kişinin bir araya gelebildiği bütün binaları veya bunların bu amaçla kullanılan bölümlerini tanımlar.
Belirtilen kullanım amaçları ve sınıfı için yaşam güvenliği gereklilikleri; sürekli değişken kullanıcı durumu, genel kullanıcı sayısı, kaçış yol ve kapıları, alanı boşaltma süreleri gibi ölçütler nedeniyle, diğer binalardan farklılıklar göstermektedir. Bu farklılıklar temel olarak; yangın dayanımlı yapısal elemanlar kullanılarak yapılacak ek bölüm ayrım koşulları, daha sıkı şartlar içeren kaçış yolu, acil çıkış yönlendirme ve kapıları, yapı yüksekliği, toplam kullanım alanı, havalandırma sistemi, yangın söndürücüler, otomatik yangın algılama, otomatik yağmurlama gibi korunum gereklilikleri şeklinde ortaya çıkmaktadır.
Bu yazıda; eğlence yerlerinin kullanım sınıfı kapsamında tasarlanacak ve kullanılacak yapıların mimari, inşai, tesisat ve mekanik uygulamaları, yangın yönetmeliği maddeleri kapsamında değerlendirilecektir. Bu çerçevede, binaların yangından korunması hakkında yönetmelik (BYKHY) maddelerinin yol göstericiliğinde alınan veriler doğrultusunda yangın merdiveni, yangın güvenlik holleri gibi tasarımı yapılacak alanlar, yangın durumunda uygulanacak kaçış planı, yangın sırasında oluşacak dumanın izlenip denetlenmesi, uyarı vermesi veya koruma sisteminin devreye girmesi gibi insanları korumaya odaklı işlem ve eylemler incelenerek, yangın güvenliği ile ilgili göz önünde bulundurulması gereken etkenler ortaya çıkartılacaktır. Yazıda, yangın güvenliği konusunda yasal zorunluluk kapsamında olan bu ölçütlere uyulmadığı koşullarda olan eğlence yerlerinde yaşanan yangınlar örnek olarak incelenecek ve çözüm olarak ne yapılması gerektiği üzerine değerlendirmeler yapılacaktır.
Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmelik’in yapı malzemeleriyle ilgili maddeleri toplam 12 bölümden oluşmakta olup, yapı malzemeleri ve yapı elemanları ile ilgili hükümler genel olarak yönetmeliğin ikinci kısmında “Binalara İlişkin Genel Yangın Güvenliği Hükümleri” başlığı altında yer almaktadır. Bu kısım dört alt bölümden oluşmaktadır. Bunlar sırasıyla; • Temel Hükümler, • Taşıyıcı Sistem Stabilitesi, • Yangın Kompartımanları, Duvarlar, Döşemeler, Cepheler ve Çatılar, • Binalarda Kullanılacak Yapı Malzemeleridir. Bu alt bölümlerde konu ile ilgili maddeler yer almaktadır (Şekil 1’e bakınız).
Temel hükümlerde, binanın yapımı ile bina yerleşimi ve çevresinin planlaması hakkında hükümler yer almaktadır. Yönetmeliğin 20’nci maddesinde, yangın güvenliği için binanın yapımında kullanılacak malzeme özellikleri ve yapım kuralları belirtilmektedir. Ayrıca binanın taşıyıcı sisteminin sağlamlık ve güvenilirliği, yangın durumunda taşıyıcılığı ile ilgili hükümler de yer almaktadır. Daha sonraki alt bölüm maddelerinde ise yangın bölümlerinin duvar, döşeme, cephe ve çatılarında olması gereken yangına direnç ve yangına karşı direnciyle ilgili hükümler yer almaktadır. Son alt bölümde ise, binalardaki yapı malzemeleri ve yapı elemanları ile ilgili hükümler bulunmaktadır.
Yangın bölümlerinin (kompartıman) duvar ve döşemelerinin yangına en az direnç sürelerine, BYKHY Ek-3/B’de yer verilmiştir. İki veya daha çok bina tarafından ortak kullanılan duvarlar, kazan dairesi, otopark, ana elektrik dağıtım odaları, yapı içindeki trafo merkezleri, orta gerilim merkezleri, jeneratör grubu odaları ve benzeri yangın tehlikesi olan kapalı alanların duvarları ve döşemeleri yangın bölümü özelliğinde olmalıdır. İki veya daha çok binanın ortak duvarları da yangına dayanıklı duvar olarak yapılır. İkiz evleri birbirinden ayıran her duvar, yangın duvarı olarak yapılır ve evler ayrı binalar olarak değerlendirilir.
Bina yüksekliği 21,50 m’den fazla olan konut dışındaki binaların ve bina yüksekliği 30,50 m’den fazla olan konut binalarının, belirtilen yüksekliklerden daha yukarıda olan katlarında en çok üç kat, bir yangın bölümü olarak düzenlenir.
Özellikle alışveriş merkezleri, oteller, ofis binaları ve kamusal alanlarda, estetik amaçlarla sıkça kullanılan ve atrium olarak adlandırılan açık alanlara, yalnız düşük ve orta tehlikeli kullanım sınıfındaki binalarda izin verilir. Atrium alanının hiçbir noktada 90 m2’den küçük olmaması gerekir. Alanı 90 m2 den küçük olan atrium boşluklarının çevresi her katta en az 45 cm yüksekliğinde duman perdesi ile çevrelenir. Yağmurlama sistemi ile korunan binalarda, duman perdesinden 15-30 cm uzaklıkta, araları en çok iki metrede bir olacak şekilde yağmurlama başlığı yerleştirilir. Atriumlarda doğal veya mekanik olarak duman denetimi yapılır.
Yangın sırasında yangın bölümlerinin etkili olabilmesi için, yangın bölümünü çevreleyen yapı ve elemanların yangına dayanıklılığının birleşme noktalarında da sürekli olması ve bölümler arasında yangına dayanıksız açıklıklar bulunmaması gerekir.
Toplanma amaçlı olan eğlence merkezlerinde olması gereken en fazla yangın bölümü alanına, BYKHY Binalarda En Fazla Kompartıman Alanlarını tanımlayan Yönetmelik Ek- 4’de verilmiştir.
Yangına karşı güvenlik bakımından, kolay alevlenen yapı malzemelerinin inşaatlarda kullanılmasına izin verilmez. Kolay alevlenen yapı malzemeleri, ancak, bileşen malzemelerin özelliklerinden daha üstün bir malzeme üretmek amacıyla iki veya daha fazla farklı malzemenin birleştirilmesiyle oluşturulan kompozit malzemelerin içinde, normal alevlenen malzemeye dönüştürülerek kullanılabilir. Duvarlarda iç kaplamalar ile içte uygulanacak ısı ve ses yalıtımları; en az normal alevlenici, yüksek binalarda ve kapasitesi 100 kişiden fazla olan sinema, tiyatro, konferans ve düğün salonu gibi yerlerde ise en azından, zor alevlenici malzemeden yapılır.
Yüksek binalarda, ıslak hacimlerden geçen küçük çaplı branşman boruları dışında, 70 mm’den daha büyük çaplı tesisat borularının en az, zor alevlenici malzemeden olması gerekir. Normal alevlenici malzemeden pis su tesisat borusu kullanılması durumunda, pis su borusunun kat geçişlerinde, en az yangın bölmesi duvarının yangına dayanım süresi kadar yangına dayanım sağlayacak yangın kesicileri kullanılır. Yapı malzemelerinin yangına karşı koyma sınıflarının belirlenmesi, ilgili yönetmelik ve standartlara göre yapılır.
Malzemelerin yanıcılık sınıflarını gösteren tablolar BYKHY’nin ilgili eklerinde (EK-2/A, EK-2/B, EK-2/C) belirtilmiştir.
Ek-3/C’de bina kullanım sınıflarına göre yangına dayanım süreleri verilmiştir.
BYKHY EK-3/C’de toplanma amaçlı binalar için verilen ölçütler aşağıdaki gibidir.
“Yangın güvenliği” terimi, yangının yol açtığı zararı azaltmayı amaçlayan bir grup eylemi tanımlar. Yangın güvenliği teknikleri, denetlenemez bir yangının başlamasını önlemek ve başladıktan sonra gelişimini ve etkilerini azaltmak için alınacak yöntemleri de kapsar. Binalarda yangının oluşması tamamen önlenemez ancak can güvenliğinin korunması için gerekli önlemlerin alınmasıyla, olası kayıplar en aza indirilebilir. Yangın kaçış yolları ve içeridekilerin hızla boşaltılabilmesi önceden hazırlanılmış kaçış ve boşaltma planları, yangın durumunda insanların güvenli bir şekilde binayı terk edebilmeleri çok büyük önem taşır.
Kaçış yollarının ve kapılarının belirlenmesinde, yapının kullanım sınıfı, içeridekilerin sayısı, kat alanı, çıkışa kadar alınacak yol ve çıkış kapılarının yeterliliği esas alınır. Her katta, o katın kullanıcı yüküne ve en uzun kaçış uzaklığına göre, güvenli ve yeterli çıkış olanakları sağlanır.
Bir katı geçmeyen açık merdivenler ile bir kat inilerek veya çıkılarak bina dışına çıkılabilen yürüyen merdivenler ve rampalar, bina dışına ulaşım noktasına veya korunmuş kaçış noktasına olan uzaklıklar, tek yönde ve iki yönde korunmuş kaçış yollarına olan uzaklıklar ve BYKHY Ek-5/B’de belirtilen uzaklıklara uygun olmak şartıyla, kaçış yolu olarak kabul edilir. Ancak kullanıcı sayısı 50 kişiyi geçen katlarda, kaçış yollarının kapasite ve sayı bakımından en az yarısının korunmuş olması gerekir.
BYKHY EK-5/B’de toplanma amaçlı binalar için verilen ölçütler aşağıdaki gibidir. Kaçış uzaklığı, kullanım sınıfına göre Ek-5/B’de belirtilen değerlerden daha büyük olamaz.
Kullanıcı yükü katsayısı olarak, gerekli kaçış ve panik hesaplarında kullanılmak üzere Ek-5/A’da belirtilen değerler esas alınır.
Toplam kullanıcı sayısı 50-500 kişi arasında ise kattaki yeterli sayıdaki kaçış yollarının genişliği 100 cm’den; 501- 2.000 kişi arasında ise 150 cm’den; 2.001 ve daha fazla ise 200 cm’den az olamaz. Kaçış yolları, bu özelliği dışında, yapının çeşitli bölümlerine hizmet veren koridor ve hol olarak kullanılıyor ise 110 cm’den az genişlikte olamaz. Hiçbir çıkış veya kaçış merdiveni veyahut diğer kaçış yolları, hesaplanan bu değerlerden ve 80 cm’den daha dar genişlikte olamaz. Yüksek binalardaki kaçış yollarının ve merdivenlerin genişliği ise 120 cm’den az olamaz.
Genişliği 200 cm’yi aşan merdivenler, korkuluklar ile 100 cm’den az olmayan ve 160 cm’den fazla olmayan parçalara ayrılır. Kaçış yolu koridoru yüksekliği 210 cm’den az olamaz.
İki veya daha fazla çıkış gereken yerlerde, her bir çıkışın toplam kullanıcı yükünün en az yarısını karşılayacak genişlikte olması gerekir.
Yangın güvenlik holleri; kaçış merdivenlerine dumanın geçişinin engellenmesi, söndürme ve kurtarma elemanlarınca kullanılması ve gerektiğinde engellilerin ve yaralıların bekletilmesi için yapılır. Hollerin, kullanıcıların kaçış yolu içindeki hareketini engellemeyecek şekilde tasarlanması şarttır. Yangın güvenlik hollerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılamaz ve bu hollerin, yangına en az 120 dakika dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı ile diğer bölümlerden ayrılması gerekir. Yangın güvenlik hollerinin taban alanı, 3 m²’den az, 6 m2’den fazla ve kaçış yönündeki boyutu ise 1,8 m’den az olamaz. Acil durum asansörü önünde yapılacak yangın güvenlik holü alanı, 6 m²’den az, 10 m²’den çok ve herhangi bir boyutu 2 m’den daha az olamaz. Döşemeye, asansör holünde çıkış kapısına doğru 1/200’ü aşmayacak bir eğim verilir. Aksi belirtilmedikçe kaçış merdivenlerine, bir yangın güvenlik holünden veya kullanım alanlarından bir kapı ile ayrılan hol, koridor veya lobiden geçilerek ulaşılır. Acil durum asansörü ile yapı yüksekliği 51,50 m’den fazla olan binalarda kaçış merdiveni önüne yangın güvenlik holü yapılması zorunludur. Acil durum asansörünün yangın merdiveni önündeki güvenlik holüne açılması gerekir. Yangın güvenlik hollerinin kullanmaya uygun şekilde boş bulundurulmasından, bina veya işyeri sahibi ve yöneticileri sorumludur.
Yapının ortak merdivenlerinin yangın ve diğer acil durumlarda kullanılabilecek özellikte olanları, kaçış merdiveni olarak kabul edilir. Kaçış merdivenleri, yangın ve diğer acil durum boşaltmalarında kullanılan kaçış yolları bütününün bir parçasıdır ve diğer kaçış yolları öğelerinden bağımsız tasarlanamazlar. Kaçış merdivenlerinin duvar, tavan ve tabanında hiçbir yanıcı malzeme kullanılamaz ve bu merdivenler, yangına en az 120 dakika dayanıklı duvar ve en az 90 dakika dayanıklı duman sızdırmaz kapı ile diğer bölümlerden ayrılır. Kaçış merdivenlerinin kullanıma uygun şekilde boş bulundurulmasından, bina veya işyeri sahibi ve yöneticileri sorumludur.
Bütün yapılarda, aksi belirtilmedikçe, en az 2 çıkış yolu yapılması ve bu çıkışların korunmuş olması gerekir. Aksi belirtilmedikçe, 25 kişinin aşıldığı yüksek tehlike sınıfındaki yerler ile 50 kişinin aşıldığı her yerde en az 2 çıkış bulunması şarttır. Kişi sayısı 500 kişiyi geçer ise en az 3 çıkış ve 1000 kişiyi geçer ise en az 4 çıkış bulunmak zorundadır.
Yangın hangi noktada çıkarsa çıksın, o kotta bütün insanların çıkışlarının sağlanması için kaçış yollarının ve kaçış merdivenlerinin birbirlerinin seçeneği olacak şekilde konumlandırılması gerekir. Kaçış yolları ve kaçış merdivenleri, yan yana yapılamaz. Kaçış merdivenine giriş ile kat sahanlığının aynı kotta olması gerekir. Genel merdivenlerden geçilerek kaçış merdivenine ulaşılamaz. Kaçış merdiveni yuvalarının yerinin belirlenmesinde, en uzak kaçış uzaklığı ve kullanıcı sayısı esas alınır. Merdiven yuvalarının yeri, binadaki insanların güvenlikle bina dışına kaçışlarını kolaylaştıracak şekilde seçilir. Kaçış merdivenlerinin, başladıkları kottan çıkış kotuna kadar süreklilik göstermesi gerekir.
Kaçış merdiveni ve yangın güvenlik holü kapılarının; duman sızdırmaz ve 4 kattan daha az kata hizmet veriyor ise en az 60 dakika, bodrum katlara ve 4 kattan daha fazla kata hizmet veriyor ise en az 90 dakika yangına karşı dayanıklı olması şarttır. Kapıların, kendiliğinden kapatan düzenekler ile donatılması ve itfaiyecilerin veya görevlilerin gerektiğinde dışarıdan içeriye girmelerine olanak sağlayacak şekilde olması gerekir.
Bütün korunmuş kaçış merdivenlerinin, doğal yolla veya duman kontrol sistemine uygun olarak mekanik yolla havalandırılması veya basınçlandırılması gerekir. Kaçış merdiveni ve kullanım alanları, aydınlatma ve havalandırma amacı ile aynı aydınlığı veya baca boşluğunu paylaşamaz.
Kaçış yollarında, kullanıcıların kaçışı için gerekli aydınlatmanın sağlanmış olması şarttır. Acil durum aydınlatması ve yönlendirmesi için kullanılan aydınlatma ünitelerinin normal aydınlatma çalışırken aydınlatma yapmayan tipte seçilmesi durumunda, yangın durumunda elektrik kesildiğinde otomatik olarak devreye girecek şekilde yapılması gerekir. Normal aydınlatmanın kesildiğinde devreye girecek olan acil durum aydınlatmasının en az 60 dakika süreyle devrede kalması şarttır. Acil durum çalışma süresi, kullanıcı sayısı 200’den fazla olduğunda en az 120 dakika olması gerekir.
Kullanıcı yükü 200’den fazla olan bütün binalarda, zemin seviyesinin altında 50 veya daha fazla kullanıcısı olan binalarda, penceresiz binalarda, yüksek tehlikeli yerlerde, yüksek binalarda acil durum aydınlatması yapılması şarttır.
Yangın söndürme sistemleri, yangın anında insanlar tarafından yapılacak söndürme işlemlerinden önce, itfaiye ve kurtarma ekipleri gelene kadar geçen sürede yangının yayılmasını önlemek, kontrol altında tutmak ve söndürmek için tasarlanan duman veya ısı algılayarak otomatik olarak devreye giren sistemlerdir.
Yangın söndürme sisteminde kullanılan söndürücüleri su, gaz, köpük, kimyasal sıvı ve toz olarak ayırabiliriz. Bu söndürücüler, uygulama alanları veya otomatik söndürme sisteminin yapısına göre farklı şekillerde yangın olayının gerçekleştiği ortama gönderilir.
Sprinkler Sistemleri: Söndürücü maddenin bir pompa yardımıyla yangın çıkan bölgeye iletilmesini sağlar. Sistem, yangın öncesinde, basınçlı veya kuru durumda olabilir. Söndürücü olarak genelde su veya su-köpük karışımı kullanılır. Sistem devreye girdiğinde, ortamdaki enerji hızla düşer, su/köpük ortama yayılarak yangının yayılmasını önler.
Gazlı Söndürme Sistemleri: Basınçlı tüplerde hazırda bekleyen gaz, yangın anında otomatik olarak devreye girerek, boru ve nozullar yardımı ile yangın çıkan bölgeye yayılır. Sistem ortamdaki oksijen yoğunluğunu hızla düşürerek yangını söndürür.
Mutfak Davlumbaz Söndürme Sistemleri: Mutfaklarda çıkabilecek yangınlara hazırda bulunan tüp içerisindeki söndürücü kimyasalın yangın anında otomatik veya elle, ocak, davlumbaz ve davlumbaz bacası içerisine püskürtülmesi ile yangını önleyen sistemlerdir.
Su Sisi Söndürme Sistemleri: Yangını söndürme amaçlı kullanılacak suyun, yüksek basınçta hatta hazırda beklemesi ve yangın anında çok küçük deliklerden (orifis) geçerek ortama çok küçük (mikro) boyutlarda yayılması ve su sisi oluşturarak ortamdaki enerjiyi çok hızlı bir şekilde üzerine çeken ve yangın tepkime zincirini kıran sistemlerdir.
Yapı tehlike sınıflarına, yangın yüklerine ve risklere göre irdelenerek en uygun ve en etkili söndürme sistemleri tasarlanır. Söndürücü; su, köpük veya gaz mı olacak karar verilir. Söndürme alanları ile söndürücü maddeyi taşıyacak tesisatın malzemesi, boyutu ve yerleşimi belirlenir, depo ve pompa kapasitelerine karar verilir. Yağmurlama başlıkları seçilir, özellikleri, tipi ve konumlarına göre yerleştirilirler.
Yerel yönetmelik ve standartlarda belirtilen maddeler, kötü olasılık ve risklerin ortadan kaldırılmasını amaçlar. Bu yüzden, yapılan inceleme ve denetimlerde en önemsiz görülebilecek ve gözden kaçabilecek bir uygunsuzluk, tam donanımlı, eksiksiz, doğru ve iyi tasarlanmış bir sistemde bile, yangın anında çalışmayacak pompalarla, yangına karşı yetersiz kalabilecek sistemlerle, boş su depoları gibi sorunlarla karşılaşmamıza neden olabilecektir.
Duman, yangında insan hayatı açısından en büyük tehlike kaynağını oluşturur. Dumanın izlenmesi ve denetimi binanın yangından korunum sistemlerinin önemli bir parçasıdır. Duman kontrol sistemlerinin en önemli görevi, insanların güvenli bir şekilde boşaltılmasını kolaylaştıran şartların sağlanmasıdır.
Duman kontrol sistemi tasarımında iki önemli ölçüt göz önünde bulundurulmaktadır. Öncelikle, insanların güvenli bir şekilde dışarıya çıkmalarına izin verecek kadar bir süre boyunca, duman tabakası kalınlığı belirli bir kritik yüksekliğin üstünde kalmalıdır. İkinci olarak da kurtarma ve söndürme ekiplerinin rahat çalışabilmeleri için görüş uzaklığı düşük olmayan bir alt bölge sağlanmalıdır. Dumanın kontrol altına alınabilmesi için farklı yöntemler uygulanmakta olup, doğru yöntemin belirlenmesinde birçok değişkeni değerlendirmek gerekmektedir. Bunlardan en önemlileri, olası bir yangının büyüklüğü ve yangın çıkan hacmin mimari yapısıdır. Ancak, yalnız bu iki değişken göz önüne alındığında, duman kontrolünün tüm yangınlara karşılık veremeyeceği görülmektedir.
Duman kontrol sisteminin seçimini belirleyen ölçütler, yapının niteliğine bağlı olarak değiştiği gibi, bina kullanım amacına göre de farklılık göstermektedir. Göz önüne alınan etkenler, kullanıcı tipi ve özellikleri, boşaltma planı, bekleme alanları, kullanıcıların dağılım yoğunluğu, insan hayatını destekleyen ekipmanlar, dedektör ve alarmın şekli, yangın söndürme sisteminin özellikleri, ısıtma havalandırma ve iklimlendirme (HVAC) sisteminin tipi, enerji yönetim sistemi, bina güvenliği şartları, yapılması gereken ve yapılan denetimler, yangın şartlarında kapıların durumu, yangın tehlike oranı, iç bölümlendirmeler, mimari özellikler, bina sızıntı yolları, dış sıcaklık ve rüzgar hızı gibi çok sayıda değişkene bağlıdır.
Duman hareketlerinin kontrolü, bölgelere ayırma, yağmurlama (sprinkler) sistemi yapılması, hava akışı sağlanması, basınçlandırma yapılması veya duman atış bacalarının tasarlanması ile sağlanır. Bir bölgeden diğer bölgelere duman geçişini engellemek için duman damperleri veya perdeleri kullanılır. Dumanı binaya veya bir bölgesine yayılmadan dışarı atmak için duman çekiş bacaları veya havalandırma bacaları yapılır. Büyük hacimlerde, dumanın yayılmasını önlemek için, tavandan sarkan duman bölmelerine de gereksinim duyulur.
Modern mimaride, galeri ve kapalı çarşı tasarımında kullanılan atrium gibi yapılarda en üst noktaya duman alarm sistemiyle kontrol edilen otomatik duman atma kapakları veya mekanik havalandırma gerekir.
Sinemalar, tiyatrolar, konser salonları gibi eğlence merkezleri BYKHY EK-1B’de verildiği üzere Orta- Tehlike 4 sınıfında değerlendirilir.
Tiyatro, sinema, oditoryum, konser salonu ve bunlar gibi sabit koltuklu toplantı amaçlı salonlarda iki koltuk sırası arasındaki geçitlerin, aşağıda belirtilen şekilde olması gerekir:
(2) (Değişik: 10/8/2009-2009/15316 K.) Karışık kullanım amaçlı binalarda, tiyatro, sinema veya konser salonlarında gerekli çıkışların sayısının ve kapasitesinin en az yarısının, kendi kompartımanı kapsamında düşünülmesi gerekir.
Nisan ayında İstanbul Gayrettepe’de Masquera adlı gece kulübünde, bakım, onarım, değişiklik çalışmaları sırasında çıkan yangın sonucu 29 kişi hayatını yitirdi. Bu yangın, karşılaşılan olay/ölüm oranı dikkate alındığında son dönemlerde yaşanan en ağır iş kazalarından biri niteliğindedir. Yangından yaralı kurtulan bir kişinin ifadesi ve itfaiye olay raporundaki bilgiler ışığında yangının nedenlerini incelediğimizde, yerel yönetmelik gereği yasal olan hiçbir ölçütün yerine getirilmediğini görüyoruz.
Yaşanan olayın özeti şöyle:
Çok katlı apartmanın giriş katı, -1. ve -2. katlarında bulunan ve bakım/değişiklik nedeniyle kapalı olan gece kulübündeki dekorasyon amaçlı çalışmalar sırasında gerekli önlemler alınmadan yapılan kaynak işleminin kıvılcımlarının kolay yanıcı özellikli yalıtım ve kaplama malzemelerini tutuşturması nedeniyle yangın meydana gelmiştir. Yangın ve buna bağlı zehirli duman soluması nedeniyle 29 kişi hayatını kaybetmiş, 1kişi de yaralı kurtarılmıştır.
Yangın; esas işin yapıldığı yani gece kulübünün kendi asıl çalışma alanı olan eğlence aktivitelerinin yapıldığı sırada değil, “ sıradışı çalışma” olarak tanımlanan bakım, onarım, değişim işleri sırasında gerçekleşmiştir. Sıra dışı çalışmalar, en çok kayıpların yaşandığı iş kazalarına yol açar. İş güvenliği uzmanları bu konuyu daha kapsamlı yorumlayacaklardır.
Yaralı kişinin ifadesine ve kamera görüntülerine göre, yangının ilk çıkış anında panik yapılmamış, çevrede bulunan kuru kimyevi tozlu bir söndürücü ile yangın söndürülmeye çalışılmıştır. Bu tüp alevlenmeyi kısmen söndürmüş ancak ikinci tüp çalışmadığından alevlenme yeniden artmıştır. Bu sırada çalışanlar, eğlence merkezini terk etmeye başlamıştır. Ancak olayda en önemli kırılma anı olan “elektriklerin kesilmesiyle” kazazedeler karanlıkta kalınca çıkış noktalarına ulaşılamamış, olay kontrolden çıkmış ve yoğun duman nedeniyle ağır kayıplar yaşanmıştır.
Beşiktaş Belediyesinin yaptığı açıklamaya göre bu işletme ilk olarak 1987 yılında ruhsatını almış, 2018 yılında ise devretmeye bağlı olarak ruhsatı yenilenmiş ancak son değişiklik süreciyle ilgili belediyeye herhangi bir başvuru yapılmamıştır.
Tüm bu bilgiler ışığında;
Genel olarak kimyasal kuru tozlu söndürme aygıtlarının istenilen söndürme etkisi göstermemesinin birkaç nedeni bulunmaktadır. Bunlar, tüpün içine konulan maddenin standartlara uygun olmaması, tozun topaklaşarak memeyi tıkaması veya itici gazın basıncının yeterli olmaması olarak sıralanabilir. Bir kuru tozlu söndürme aygıtının görünüşünün düzgün olması ve tüpün kendisinin standartlara uygun olması veya tozun amonyum fosfat oranının yüksek olması yeterli değildir. Tüplere doldurulan tozların ayrıca hidrofobi özelliğinde ve uzun ömürlü olması gerekir.
Bu durumda kullanıcılar olarak TSE Hizmet Yeri Yeterlik Belgesi olan, kaliteli ve standartlara uygun üretim ve dolum yapan kuruluşların ürünlerini kullanmak, yangın söndürme tüplerinin teknik detayları bakım ve dönemsel denetimleri ile ilgili bilgi edinmek, eğitim çalışmaları yaparak aygıt kullanımını öğrenmek ve zaman zaman test etmek zorundadır. Söndürme tüplerinin, bir yasağı savmak için alınan bir aygıt olmadığı, canımızı ve malımızı kurtaracak ilk önlemlerden biri olduğunu bu yaşanan olayda da görülmüştür.
Tüm bu yaşananların sıra dışı çalışmalar sırasında olduğu da dikkat çekicidir. Eğer yangın hiçbir yangın senaryosunun ve korunumunun olmadığı böyle bir gece kulübünün asıl çalışması sırasında gerçekleşseydi, daha yoğun insan sayısı ile birlikte karşılaşılacak kaçınılmaz felaketi ve sonuçlarını düşünmek çok korkutucudur.
2016 yılında ABD’nin Kaliforniya eyaletinde, eski bir deponun yasal hiçbir yönetmeliğe uymadan kaçak olarak yaklaşık olarak 100 kişilik bir konsere ev sahipliği yapacak şekilde dönüştürüldüğü Ghost Ship isimli gece kulübünde büyük bir yangın çıkmıştı. Konsere katılan 36 kişi, binadan çıkamadığı için hayatını yitirdi.
Gayrettepe’deki yangından farkı, bu yangının kulübün asıl çalışması sırasında gerçekleşmiş olmasıdır. Konsere gecikenlerin çıkış tarafına yakın olduğu için kurtulabildiği bu yangında; ifadelerine göre yalnızca 5 saniye içerisinde ortalığın cehenneme döndüğü ve yoğun dumanla bu kadar kısa sürede ancak çıkış tarafında olanların kurtulabilmesiydi.
Konuyu inceleyen uzmanlar, gece kulübünün yangından önceki fotoğraflarından çıkarımla, halılardan tekstillere, ahşap mobilyalardan sanat eserlerine kadar her yerde yanıcı malzeme olduğunu ve ayrıca içyapının büyük ölçüde ahşap olduğunu raporlamışlardır.
Yangından sonra yapılan saptamada, iki katlı bu yapının iç tasarımının labirent gibi olduğu, bir tanesi önde, diğeri de arkada olmak üzere iki tane kaçış merdiveni olduğu, arka merdivenin, sahnenin ve mobilyaların arkasına gizlendiği ve 2. katta bulunanların, 1. katta çıkan bu yangından haberdar olmasından önce yangının hızlıca büyüdüğü, herhangi bir uyarı ve acil aydınlatma sistemi olmadığı için karanlık ve yoğun duman içerisinde, kaçış olanakları bulunmadığından hayatlarını kaybettikleri düşünülmektedir.
Yangının çıkış nedeni ne olursa olsun, her ülkenin kendi standartlarına göre düzenlediği yasal yönetmelikler; can ve mal güvenliğinin sağlanmasını ve yangın gerçekleştiği durumda oluşabilecek hasarını en aza indirmeyi hedefler.
İki farklı ülkede çok farklı zaman aralıklarında gerçekleşen bu yangınlardaki benzerlikler;
Yangın güvenliği, değişik iş gruplarını ve mesleki akademik disiplinleri ilgilendiren bir konudur. Mimari, inşaat, mekanik, makina, elektrik, elektronik, kimya gibi iş disiplinleri ile iş güvenlik uzmanlarının çalışmaları, birbirlerini tamamlar. Kaçış yolları ve bina yapısının yangına uygun ve dayanıklı olması, algılama ve uyarı sistemlerinin, duman tahliye sistemleri ve basınçlandırma sistemlerinin çalışır olması, yangın çıkan yerden uzaklaşma ve kaçışı çok kolay ve güvenli duruma getirecektir.
Yapılacak düzenli ve ayrıntılı denetimler, var olan ve uygun olarak tasarlanmış sistemlerin de zamanla değişen yönetmelik ve standartlara uygun duruma getirilmesi, sistemin çalışabilirliğinin ve güvenilirliğinin sürdürülmesini sağlayabilmek için önemlidir.
Yukarıda verilen örneklerde de görüldüğü gibi, en başta yönetmelik ve standartların dikkate alınmadığı koşullarda, bağımsız denetim düzeneklerini sıkı bir şekilde sağlamak, çok önemlidir. Sistemlerin, yönetmelik ve standartlara uygun tasarlanıp projelendirilmemesi, yanlış ve uygun olmayan malzeme kullanılması, üretimde ve yapım sırasında yapılan hatalar ve eksiklikler, yanlış yapılan montajlar gibi kusurlar, söndürme sistemlerinin etkin ve doğru çalışmasına engel olacağı gibi kurtarma çalışmalarına da bir fayda sağlamayacak ve yangının yayılmasına engel olamayacaktır.
Not: Mühendis ve Makina Güncel, Mayıs 2024, Sayı 89’da yayınlanmıştır.