Geri Dönüşüm Sembolleri ve Ürünler Üzerindeki Gösterimi

ÇEVRE YÖNETİMİ
Ürünler Üzerine Konan Geri dönüşüm Sembolleri

1- GİRİŞ

Dünyada var olan kaynakların verimli şekilde kullanılması hem günümüz için hem de gelecek nesiller için oldukça önemlidir. Bugün kaynakları ne kadar tasarruflu kullanılırsa, bizden sonraki nesiller de o kadar az kaynak sıkıntısı yaşayacaktır. Dünya nüfusunun artması ve tüketim alışkanlıklarının değişmesi gibi nedenlerle doğal kaynakların her geçen gün azalacağı tespit edilmiştir. Bu nedenle ülke genelinde çevre mevzuatı hazırlanarak atık yönetimi yönetmeliği oluşturulmuştur.

Bu nedenle, her ilin belediyesi, kendi bölgesinde bulunan kurum ve kuruluşların atık süreçlerini yönetimi konusunda sorumluluklar almıştır. Bu yazımızın konusu, geri dönüşümden kısaca bahsedilecek, ayrıca ürünler veya ambalajlar üzerine konan geri dönüşümü yapılabilen ürünlerin tanınması amaçlı işaretlerden gösterilecektir.

2.TANIMLAR:

2.1 ATIK NEDİR?

Üretim ve tüketim faaliyetleri sonucunda oluşan ve doğaya bırakılması insan hayatına veya yaban hayatına zarar veren her türlü maddeye “atık” denir.

2.2 ÇÖP NEDİR?

Bu atıkların bazıları yeniden kullanılabilir, ham madde olarak sisteme yeniden kazandırılabilir iken bazıları hiçbir şekilde kullanılamaz. Yeniden sisteme kazandırılamayacak ve hiçbir şekilde kullanılamayacak maddelere ÇÖP denir. Kısaca “HER ATIK ÇÖP DEĞİLDİR” [ 1 ]

2.3 “3 R İLKESİ” nedir?

• AZALT(Reduce)
• YENİDEN KULLAN (Reuse)
• GERİ DÖNÜŞTÜR (Recycle)

Atıkların öncelikle azaltılmasını hedeflemektedir. Azaltılamadığı taktirde, yeniden kullanmanın teşvik edilmesi, geri dönüşüme son olarak odaklanılması gerekliliğini savunmaktadır.

Buna göre atık miktarı ne kadar azaltılırsa, o kadar az yeniden kullanım ve geri dönüşüm sürecine ihtiyaç gerekir. [ 1 ]

Atık ve Çöplerin yönetimi konusunda aşağıdaki piramitteki yöntemler/ilkeler uygulanır.

2.4 GERİ DÖNÜŞÜM (Recycling):

Geri dönüşüm terim olarak, kullanım dışı kalan geri dönüştürülebilir atık malzemelerin çeşitli geri dönüşüm yöntemleri ile ham madde olarak tekrar imalat süreçlerine kazandırılmasıdır. Tüketilen maddelerin yeniden geri dönüşüm halkası içine katılabilmesi ile öncelikle ham madde ihtiyacı azalır.[3]
Geri dönüşebilen maddeler: cam, kâğıt, alüminyum, plastik, piller, motor yağı, akümülatörler, beton, organik atıklar ve elektronik atıklar.

Neden Geri Dönüşüm?

Plastiklerin kaynağı, ham petrol, doğal gaz ve kömürdür. Plastikler çöpe atıldığı zaman çürümez, paslanmaz, çözünmez, biyolojik olarak parçalanmaz ve doğada uzun yıllar kalır. Suyun ve toprağın kirlenmesine neden olur. Sudaki canlılara zarar verir, çoğu zaman ölümlerine neden olur. Bu sebeplerden dolayı plastiklerin geri dönüşümünün sağlanması doğal yaşamın korunması açısından çok önemlidir.

Geri dönüşüm, dünyanın daha yaşanabilir ve sürdürülebilir olması açısından oldukça önemli bir konudur. Günümüzde geri dönüşüm fabrikalarının ve tesislerinin artması, daha önce kullanılmış plastik gibi birçok malzemenin üretilerek yeniden kullanılmasına olanak sağlar.

2.4.1 PLASTİK GERİ DÖNÜŞÜM AŞAMALARI:

Son kullanıcıdan çıkan atık plastikler, sokaklarda bulunan geri dönüşüm kutularına atılmalıdır. Çöplerden veya geri dönüşüm kutularından toplanan atık plastikler, geri dönüşüm tesislerine götürülerek ayrıştırılmaktadır. Ayrıştırılan plastikler daha sonra parçalama ve yıkama işlemine alınır ve granül hale getirilerek yeniden kullanıma uygun hale getirilir. Daha sonra geri kazanılmış plastik ürünler, çeşitli biçimlerde yeniden tüketiciye sunulur.

1.TOPLAMA, 2. AYRIŞTIRMA, 3.KIRMA, 4.YIKAMA,5.KURUTMA, 6.GRANÜL ÇEKME

2.4.2 Plastik granül makinası (Ekstruder) nedir?

Granül makinaları atık plastiğin geri kazanılarak hammadde haline getirilmesi amacıyla kullanılan makinalardır.

Granül makinası (Ekstruder), plastik malzemeyi ısı ve yüksek basınç altında ergime ısısına getirip eriterek, kullanılabilir hammadde (granül) haline getiren makinadır.

2.5 GERİ DÖNÜŞÜM YÖNÜNDEN MALZEME TİPLERİ:

1- GERİ DÖNÜŞEBİLEN VEYA TEKRAR KULLANILABİLEN MALZEMELER

• METALİK MALZEMELER:
• Bitkisel esaslı malzemeler

2. PLASTİK MALZEMELER

• GERİ DÖNÜŞTÜRÜLMESİ ZOR MALZEMELER:
  Plastik damacanalar, plastik çatal bıçaklar, PP şişe kapakları
• GERİ DÖNÜŞTÜRÜLEMEYEN MALZEMELER:
  Poliüretan, Termosetler (Örnek: Bakalit vb.), tıbbi atıklar, şırıngalar, galoşlar, eldivenler, karton bardaklar, yağlı kağıtlar, fotoğraf kâğıdı, kullanılmış peçete, oyuncaklar, plastik poşetler, yanmış veya kirlenmiş pişirme kağıtları, Strafor **(EPS: GENLEŞMİŞ POLISTREN) ürünler, yapışkan bant, floresan lambalar.

2.5.1 GERİ DÖNÜŞEBİLEN MALZEMELER:
Demir, çelik, bakır, alüminyum, kurşun, piller, kâğıt, plastik, kauçuk, cam, motor yağları, atık yağlar, akümülatörler, araç lastikleri, beton, röntgen filmleri, elektronik atıklar, organik atıklar.
2.5.2 KOMPOZİT ATIKLARIN GERİ DÖNÜŞÜMÜ:
Kompozit atık, birçok malzemenin bir araya gelmesiyle oluşan ambalajlardır. İki ya da daha fazla malzemenin uygun olan özelliklerini tek malzemede bir araya getirmek ya da yeni bir özellik ortaya çıkarmak için makro seviyede birleştirilmesiyle geliştirilen malzemelerdir.
Kompozit atıkların geri dönüşümü sürecinde birçok işlem uygulanır. Kompozit atıklar ilk aşamada diğer atıklardan ayrılır. Öğütme makineleri yardımıyla parçalarına ayrıştırılmak için geri dönüşüm tesisine ulaştırılır. Öğütme işleminin ardından içeriğinde yer alan madde miktarına bağlı olarak atıklar ayrıştırılır.
Ayrıştırılan maddelerin bir kısmı kâğıt olarak geri dönüştürülmek üzere yoğurucuya gönderilir. Tüm dönüşümlerin ardından kalan alüminyumlar, tekrar eritilir ve alüminyum külçelerine dönüştürülür.
Polimer matrisli kompozitler, genellikle geri dönüşüme uygun olanlar arasındadır. En öne çıkan Karbon Fiber Takviyeli Polimer Matrisli Kompozitler öne çıkar.
Metal Matrisli Kompozitler ve Seramik Matrisli Kompozitler geri dönüşüm açısından daha karmaşık ve daha zor olabilir.
2.5.3 ELASTOMERLERİN GERİ DÖNÜŞÜMÜ:

Ömrünü tamamlamış araba lastikleri (ÖTL), yakma ve eritme yapmadan, mekanik kırıcılarla lastikler parçalanmakta ve daha sonra lastiklerin içindeki tel ve elyaf (kord bezi) ayrıştırılarak granül haline getirilmektedir. Granül elekler yardımı ile çeşitli ölçülerde, kullanıcısına göre piyasaya arz edilmektedir. Ayrıştırılmış olan hurda çelik teller haddehaneye gönderilerek tekrar tel olması sağlanmaktadır.[11]
En bilinen uygulama alanları, çocuk oyun parkları, koşu ve yürüyüş yolları, zemin kaplama vb. sayılabilir.

2.5.4 PLASTİKLER KAÇ KEZ GERİ DÖNÜŞTÜRÜLEBİLİR? Plastiklerde geri dönüştürülme işlemi ile malzemenin yapısında bozulmalar olabilir. Plastik malzemenin ham maddesinin kalitesine bağlı olarak plastikler yalnızca bir veya iki kez geri dönüştürülebilir. Doğal kaynak tüketiminin azaltılması için plastik ambalajların geri dönüştürülmesi ve hammadde olarak tekrar kullanımı, genellikle bir defa gerçekleşebilmektedir.

3- GERİ KAZANIM NEDİR? Su, ısı, enerji gibi tüm bu değerli kaynaklar, geri kazanılabilir. Örneğin suyun arıtılarak yeniden sisteme kazandırılması, endüstriyel tesislerde kullanılan makinalarda atmosfere atılan bacadaki atık ısı enerjisinden sıcak su veya sıcak hava elde edilmesi, elektronik atıklardaki işe yarar parçaların ve değerli metallerin ayrıştırılarak değerlendirilmesi, organik atıkların uygun koşullarda parçalanarak biyogaz üretilmesi ve bu biyogazın enerjiye çevrilmesi birer geri kazanım örneğidir.
Not: (**) Ülkemizdeki bir firma bu malzemeyi geri dönüştürebildiğini, kristal hammadde olarak geri kazandırdığını iddia etmektedir. [9]

4- TEKRAR KULLANIM NEDİR? Ürünün, tüketicinin kullanımının sonrasında herhangi bir fiziksel/kimyasal veya biyolojik işleme tabi tutulmadan tekrar aynı amaç için değerlendirilmesi süreci, tekrar kullanım olarak nitelendirilebilir.
5- GERİ DÖNÜŞÜM İŞARETLERİ VE ANLAMLARI:

6- GERİ DÖNÜŞÜM İŞARETLERİNİN ÜRÜNLER ÜZERİNE UYGULAMASI:

7.GERİ DÖNÜŞÜMÜN KATKILARI
7.1GERİ DÖNÜŞÜMÜN ÜLKE EKONOMİSİNE KATKISI:
• Ham madde tüketiminin azalmasına neden olur.
• Atık maddelerin ve çöplerin taşınması veya depolanması gibi problemlerin ortadan kalkmasını sağlar.
• Bertaraf edilmesi gereken katı atık miktarı azalır.[1]
7.2 GERİ DÖNÜŞÜMÜN ÇEVREYE KATKISI:
Geri dönüşüm sonucunda, kullanılan atık kağıtların geri dönüşüm işleminden geçmesi ile hava kirliliği %75 oranında, su kirliliği %35 oranında ve su kullanımı %45 oranında azalmaktadır. Geri dönüşüm sürecinde alüminyumun bu sürece dahil edilmesi ile yaklaşık %90 oranında enerji tasarrufu sağlamaktadır.
Kâğıdın geri dönüşüm sürecine dahil edilmesi ile yaklaşık %60 oranında enerji tasarrufu sağlanmaktadır. Geri dönüşüm sayesinde çöplere, geri dönüşümden önce giden çöp oranından daha az çöp gitmektedir. Böylelikle atıkların taşınması ve depolanması daha kolay olmaktadır. Geri dönüşüme büyük küçük herkesin katkısı olsun diye günümüzde her yerde görebileceğimiz ve kolaylıkla ulaşabileceğimiz geri dönüşüm çöp kutuları bulunmaktadır. Geri dönüşüm ile ülke ekonomisine büyük katkı sağlanmaktadır.[2]

8.SONUÇ VE ÖNERİLER:
Geri dönüşüm işleminin en önemli basamağını kaynakta ayrı toplama işlemi oluşturmaktadır.
Ülkemizde henüz yeni şekillenmeye başlayan ayrı toplama sistemi birçok bölgede yaygınlaşmadığı için bütün atıklar çöpe atılmaktadır. Akülerde olduğu gibi depozito uygulaması birçok elektronik atığın çöpe gitmesini engelleyecektir. .[8]

Ülkemizde kompozit atıkların geri dönüşümü ile ilgili ilerlemeler olsa da ,bu malzemelerin önemli bir bölümü çöplere karışmaktadır. Kompozit atıkların çevreye verdiği zarar göz önünde bulundurulduğunda kompozit atıkları çöpe karıştırmamalı, geri dönüşüme göndermeliyiz.
Cam şişelerin geri dönüştürülmesi için gereken enerji, üretim enerjisinin %66sı, plastik malzemelerde ise %10’udur.[10]
Geri dönüşüm yönünden en büyük verim ve başarı, plastik atıklarda sağlanmaktadır.
Plastik ambalaj veya ürün tasarımcıları açısından, özellikle endüstriyel tasarımcılar yeni benzer ürünler tasarlarken malzeme konusunda benchmarking (kıyaslama) yönünden, piyasadaki ürünler üzerine konan malzeme sembollerinden yararlanabilirler.

KAYNAKÇA:

1- MESLEKİ GELİŞİM ATÖLYESİ, Ders Materyali (9)
Doç. Dr. Nilay Keskin Samancı, Dr. Elif Adıbelli Şahin, Gözde Polatkal, Gülşah Özkan İnal, Hanife İpek Gökbel, Melisa Karakaya, Sedef Hızlı
2- https://www.netpakambalaj.com/tr/geri-donusum-nedir–h-51
3- tr.vikipedia.org
4- https://saydasplastik.com.tr/
5- https://www.inanplastics.com/plastik-kirma-makinasi
6- https://www.netplasmak.com/tr/
7- Özgün görseller, Nevran Soydan
8- https://www.tskb.com.tr/
9- https://www.straforgeridonusumu.com/
10- Yüzyılın malzemesi Plastikler, Dipl. Ing. A. Feyyaz Yücel,Mühendis ve Makine Dergisi Mart 2023
11- AĞAOĞLU KATEK Kauçuk Teknolojileri LTD.,www.katek-agaoglu.com
12- https://www.kahyakaucuk.com/